Bài giảng môn học Lịch sử lớp 7 - Bài 13: Nước Đại Việt ở thế kỉ XIII (Tiếp)

Chương III :
Nước Đại Việt thời TrầN ( Thế kỉ XIII-XIV )
Bài 13: Nước Đại Việt ở thế kỉ XIII
Tuần 12 - Tiết 22: - I, Nhà Trần thành lập
 Ngày soạn : 1/11/2010
 Ngày dạy : 9/11/2010
A, Mục tiêu cần đạt :
 - Giúp học sinh nắm được những nét chính về chính trị, kinh tế, xã hội cuối thời Lý dẫn tới sự sụp đổ của triều đại Lý. Trần Cảnh lên ngôi vua, thiết lập triều đại Trần.
 -Biết được nhũng nết chính về tổ chức bộ máy nhà nước, quân đội thời Trần (quy củ hơn thời Lý) nông nghiệp, thủ công nghiệp, thương nghiệp, văn hoá giáo dục thời Trần.
 - Giáo dục cho học sinh tinh thần bất khuất chống áp bức bóc lột và tinh thần sáng tạo trong xây dựng đất nước. Lòng yêu nước, tự hào dân tộc, biết ơn tổ tiên và ý thức kế thừa truyền thống dân tộc trong công cuộc xây dựng và bảo vệ tổ Quốc .
 -Rèn luyện kĩ năng vẽ bản đồ và sử dụng bản đồ, cách so sánh đối chiếu .
.B, Chuẩn bị :
 Giáo viên : Nghiên cứu soạn bài .
 - Bản đồ nước Đại Việt thời Trần .
 - Sơ đồ tổ chức bộ máy quan lại và các đơn vị hành chính thời Trần (tự vẽ) 
 - Tranh ảnh, máy chiếu dùng cho phần bài tập 
Học sinh : Đọc SGK bài 13 - tập trả lời các câu hỏi trong sgk .
C, Tiến trình lên lớp : 
1, ổn định tổ chức:
2, Kiểm tra bài cũ: Kết hợp trong giờ học .
3, Bài mới 
 GV dẫn vào bài: Nhà Lý được thành lập năm 1009 khi mới lên ngôi đã rất chú ý đến việc chăm lo sản xuất, đời sống của nhân dân nhưng đến cuối thế kỉ XII đầu thế kỉ XIII ngày càng suy yếu trầm trọng. Nguyên nhân của nhà Lý là do đâu? Dòng họ nào sẽ thay nhà Lý trị vì đất nước . Thầy trò ta sẽ cùng tìm hiểu nội dung bài học ngày hôm nay .
Hoạt động của thầy
? Đọc thầm phần 1 ở sgk 
 Sau khi học các bài về thời nhà Lý, cho biết vài nét vắn tắt về thời Lý ?
- Khi mới lên ngôi có nhiều biện pháp xây dựng củng cố , bảo vệ đất nước nhưng đến thế kỉ XII- XIII thì nhà Lý càng suy yếu .
GV giảng:Đúng vậy nhà Lý được thành lập từ năm 1009 trải qua 9 đời vua nhưng đến 
đời vua thứ 8 và thứ 9 thì nhà Lý ngày càng suy yếu trầm trọng.
? Nguyên nhân nào dẫn đến nhà Lý suy yếu như vậy?
- Vì vua, quan ăn chơi sa đoạ không quan tâm đến đời sống của nhân dân.
GV giảng : Đến đời vua thứ 8 của nhà Lý, Lý Huệ Tông chỉ sinh được có hai người con gái là Thuận Thiên công chúa và Lý Chiêu Hoàng ...
? GV chiếu đoạn văn lên máy và gọi học sinh đọc “ Bấy giờ ...việc gì ”?
GV nhận xét cách đọc .
? Qua đây em có nhận xét gì về những biểu hiện suy yếu của nhà Lý? Chỉ rõ những biểu hiện cụ thể?
- Suy yếu cùng cực vua có những việc làm không thể chấp nhận được .
GV giảng: đúng vậy đó các em ạ vua gì mà khi nghe ngoài kinh thành có giặc cướp lại giả vờ không nghe thấy, làm ngơ để cho qua. Quan gì mà chỉ lo việc tranh giành quyền lực mua quan bán tước cho bản thân mình thì làm sao mà triều đình vững bền, đất nước thịnh trị, nhân dân yên ổn nên sự suy yếu sẽ là tất yếu .
? Việc làm trên của vua quan nhà Lý đã dẫn đến hậu quả gì ?
- Lụt lội, hạn hán, mất mùa liên tiếp xảy ra .
- Dân nghèo phải làm nô tì ...
- Nông dân nhiều nơi nổi dậy đấu tranh ...
GV giảng: không những thế một thế lực phong kiến ở địa phương đánh giết lẫn nhau chống lại triều đình , một số nước phía nam thỉnh thoảng đem quân vào cướp Đaị Việt ...
?Trước tình hình đó nhà Lý đã làm gì ?
-Nhà Lý đã dựa vào thế lực nhà Trần để chống lại các lực lượng nổi loạn .
?Tại sao nhà Lý lại dựa vào nhà Trần mà không dựa vào các dòng họ khác ?
-Vì dòng họ Trần mạnh và uy thế hơn cả lúc bấy giờ .
? Như vậy thì nhà Lý đã rơi vào tình cảnh ra sao ?
-Bế tắc không lối thoát .
GV giảng: với nhà Lý thì không còn con đường nào khác buộc phải dựa vào nhà Trần để chống lại các thế lực nổi loạn ...
? Sự chuyển giao đó được diễn ra bằng sự kiện nào?
GV ghi bảng: Tháng 12 năm ất Dậu (tức đầu năm 1226), Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho Trần Cảnh -> nhà Trần được thành lập.
GV kể về câu chuyện lên ngôi của Trần Cảnh. Có vai trò cực lớn và khôn khéo của điện tiền chỉ huy sứ Trần Thủ Độ: Là người tài lược hơn người làm quan được mọi người suy tôn. Thái Tông thấy được thiên hạ đều là mưu sắc của ông, cho nên nước nhà nhờ cậy quyền hơn vua...
? Nếu nhà Lý không nhường ngôi cho nhà Trần thì tình hình đất nước sẽ ra sao ?
- Đất nước không yên, nhân dân cơ cực .
GV khẳng định : như vậy việc nhà Trần được thành lập là điều cần thiết trong lịch sử của nước Đại Việt lúc bấy giờ -> GV đưa đoạn văn Lý chiêu Hoàng trong lễ ngường ngôi.
? Như vậy thì nhà Trần được thành lập trong hoàn cảnh nào ?
-Nhà Lý suy yếu bất lực trước việc chống lại các thế lực nổi loạn và hoạ ngoại xâm 
HS đọc và GV nhận xét.
? Qua đấy em có đánh giá gì về nhà vua Lý Chiêu Hoàng?
- Lý Chiêu Hoàng là người đã có nghĩ đến dân, đến nước. Dám từ bỏ quyền lực của cá nhân và dòng họ mình.
GV dẫn và kể câu chuyện lên ngôi của Trần Cảnh. Giới thiệu về Trần Thủ Độ 
 GV khẳng định và chuyển: như vậy việc nhà Trần thay nhà Lý là hợp quy luật lịch sử của Đại Việt lúc bấy giờ . Vậy sau khi lên ngôi báu nhà Trần đã có chính sách gì để củng cố chế độ phong kiến tập quyền của mình chúng ta cùng chuyển sang tìm hiểu phần 2 
GV giải thích cụm từ chế độ phong kiến tập quyền.
? Học sinh đọc thầm sgk?
? Sau khi lên ngôi báu nhà Trần đã làm gì để củng cố chế độ phong kiến tập quyền ?
- Dẹp yên nổi loạn, củng cố bộ máy nhà nước .
? Bộ máy nhà nước thời Trần được tổ chức như thế nào ?
- Cũng như thời Lý bộ máy nhà nước thời Trần được tổ chức theo chế độ quân chủ trung ương tập quyền, gồm 3 cấp .
? Em hãy cho biết cụ thể từng cấp ?
- Cấp triều đình: vua cạnh vua còn có Thái thượng hoàng 
- Cấp đơn vị hành chính trung gian: lộ, phủ, huyện, châu .
- Cấp hành chính cơ sở: xã 
GV đưa ra sơ đồ trên máy chiếu để học sinh quan sát 
 GV giải thích về thái thượng hoàng và cấp đơn vị hành chính trung gian, hành chính cơ sở 
? So với nhà Lý về tổ chức bộ máy quan lại còn có gì khác?
 Có thêm một số cơ quan như : thái y viện , Quốc sử viện ...
- Có thêm một số chức quan như : hà đê sứ , khuyến nông sứ ...
? Em có nhận xét gì về việc nhà Trần đặt thêm một số chức quan trên ?
- Có các cơ quan cụ thể đi sâu sát hơn so với nhà Lý về việc dân, việc nước .
?Qua đây em có nhận xét gì về hệ thống tổ chức quan lại thời Trần ?
- Được sắp xếp có quy củ và đầy đủ hơn .
GV đưa ra bbọ máy chính quyền thời Lý và bộ máy chính quyền thời Trần .
? So với bộ máy nhà nwowcs thời Lý thì bộ máy nhà nước thời Trần có điểm gì giống và khác nhau?
- Giống: vẫn dựa trên cơ sở tổ chức của nhà Lý .
- Khác: vua nhường ngôi cho con sớm rồi tự mình xưng là Thái Thượng Hoàng cùng con cai quản đất nước . Các chức quan đại thần do những người trong dòng họ nắm giữ. Đặt thêm một số cơ quan và một số chức quan. Cả nước chia làm 12 lộ.
? Tại sao ở thời Trần các quan đại thần văn võ đều do người trong dòng tộc nắm giữ?
-Tăng thêm độ tin cậy đối với nhà Trần, tập trung quyền hành trong tay dòng họ Trần .
? Qua sự khác biệt ấy chứng tỏ điều gì về chế độ phong kiến tập quyền của nhà Trần?
- Bộ máy quan lại và các đơn vị hành chính của nhà Trần chặt chẽ hơn so với thời Lý .
Chưng tỏ là chế độ phong kiến tập quyền thời Trần được củng cố hơn thời Lý .
GV giảng giải rõ hơn 
? Vậy dưới thời nhà Trần việc xét thưởng cho quan lại được quy định như thế nào ?
-Chữ nhỏ sgk . Quý tộc nhà Trần được phong vương , ban thái ấp ...
GV giảng : 
? Với tất cả những việc làm trên đã khái quát được điều gì sau khi nhà Trần lên ngôi báu ?
-Thể hiện rõ việc làm đầy trách nhiệm với đất nước , nhằm củng cố chế độ phong kiến tập quyền thời Trần hơn thời Lý .
? Vậy tác dụng của những chính sách và việc làm đối với đất nước như thế nào ?
-Dân thì được yên , nước thì mạnh .
GV chuyển sang phần 3 
GV yêu cầu học sinh theo dõi sgk mục 3 .
Em nhớ lại và cho biết luật pháp thời Lý được ban hành vào thời gian nào ?
-Năm 1042 bộ luật Hình thư của nhà Lý được ra đời .
? Vậy còn luật pháp thời Trần được ban hành như thế nào ?
-Ban hành bộ luật mới gọi là Quốc triều hình luật .
? Em nhận xét giữa Quốc triều hình luật thời Trần với luật Hình thư thời Lý ?
-Giống như luật Hình thư thời Lý nhưng nó được bổ sung thêm về bảo vệ quyền tư hữu tài sản, quy định cụ thể việc mua bán ruộng đất.
? Ngoài việc chú ý sửa sang pháp luật ra thì nhà Trần còn làm gì nữa ?
-Đặt cơ quan Thẩm hình viện để xét xử các vụ kiện cáo .
GV giảng giải cụ thể: Nhà Trần đã đặt cơ quan thẩm hình viện để xét xử kiện cáo -> mối quan hệ giữa vua, quan và dân thời Trần tuy còn có sự khác biệt nhưng chưa sâu sắc. Vì vua vẫn để chuông lớn ở thềm cung điện cho dân đến gõ khi cần. Những lúc vua đi thăm các địa phương, người dân có thể đón rước thậm chí xin vua dừng lại xử 1 vụ kiện oan.
GV cho HS xem hình ảnh chuông và vua đi thăm ...
? Việc nhà Trần bổ sung thêm về nội dung bộ luật nói lên điều gì ?
-Rõ ràng , cụ thể hơn trong việc bảo vệ tài sản , quyền con người .
? Việc nhà Trần đặt thêm cơ quan thẩm hình viện nhằm mục đích gì ?
-Có luật thì có cơ quan xử luật ,
GV : nó thể hiện sự nghiêm túc cho xã hội .
? Qua đây em hãy cho biết những nét chính về pháp luật thời Trần? Tác dụng của bộ luật mới đó ?
-Có nội dung rõ ràng, nhiều chức năng hơn thời Lý .
-Thể hiện sự công bằng và đổi mới trong việc thực hiện pháp luật GV kết luận : Như vậy trên cơ sở nền tảng cũ của pháp luật thời Lý nhà Trần có những điều luật bổ sung và những việc làm thiết thưch hoá để giải quyết những khiếu lại cần thiết của nhân dân ... Điều đó chứng tỏ nhà Trần rất quan tâm đến pháp luật.
a, Bộ máy nhà nước theo chế độ quân chủ trung ương tập quyền .
b, Hệ thống quan lại dưới thời Trần được sắp xếp quy củ hơn .
c, Bộ luật thời Trần giống thời Lý và có bổ sung thêm một số điều về tư hữu tài sản và mua bán ruộng đất .
d, Nhà Trần không quan tâm đến sản xuất nông nghiệp.
? Nêu những điểm giống và khác nhau về tổ chức chính quyền, pháp luật ở thời Trần so với thời Lý? ( Thảo luận nhóm )
- Giống nhau : thời Trần vẫn theo mô hình tổ chức bộ máy nhà nước, pháp luật của thời Lý .
- Khác nhau : thời Trần có thêm một số cơ quan mới, pháp luật được xây dựng đầy đủ hơn thời Lý và có thêm cơ quan thi hành thực hiện pháp luật .
? Sau khi học xong bài em thấy những việc làm của nhà Trần có gì khác hơn so với thời Lý?
 - Bộ máy nhà nước được tổ chức chặt chẽ hơn .
 - Có những cơ quan cụ thể để chăm lo đời sống cho nhân dân .
 - Quan lại , đại thần tập trung vào dòng họ là chính .
 - Pháp luật chặt chẽ bổ sung rõ ràng, cụ thể sát với cuộc sống phục vụ cho người dân.
 4, Củng cố: ( 3 phút)
 5, Hướng dẫn về nhà( 2 phút)
- Học bài nắm nội dung bài học.
- Tìm hiểu tiếp phần II.
Hoạt động của trò
1, Nhà Lý sụp đổ ( 15 phút)
- Cuối thế kỷ XII nhà Lý suy yếu.
- Đầu năm 1226 Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho Trần Cảnh. Nhà Trần được thành lập .
2, Nhà Trần củng cố chế độ phong kiến tập quyền.( 17 phút)
- Bộ máy nhà nước thời Trần dược tổ chức theo chế độ quân chủ trung ương tập quyền
- Có thêm một số chức quan như : Quốc sử viện , thái y viện .
- Có thêm một số chức quan như : hà đê sứ , khuyến nông sứ ...
3, Pháp luật thời Trần ( 8 phút)
-Ban hành bộ luật mới gọi là Quốc triều hình luật .
- Đặt cơ quan Thẩm hình viện để xét xử các vụ kiện cáo.
*Bài tập : Em hãy đánh dấu x vào ô trống mà em cho là đúng về những việc làm của nhà Trần để củng cố chính quyền ?
.