Bài giảng môn học Ngữ văn lớp 7 - Tiết 09: Ca dao- Dân ca những câu hát về tình cảm gia đình

Tiết :09	 
Ngày dạy : 17/ 08/ 2009. CA DAO- DÂN CA 
 NHỮNG CÂU HÁT VỀ TÌNH CẢM GIA ĐÌNH 
I. MỤC TIÊU
Kiến thức 
Hiểu khái niệm ca dao, dân ca 
 Nắm được nội dung ý nghĩa và một số hình thức nghệ thuật tiêu biểu của những bài ca dao - dân ca về tình cảm gia đình.
Kĩ năng
 Rèn luyện kĩ năng đọc hiểu và phân tích ca dao, dân ca trữ tình.
	Phát hiện và phân tích những hình ảnh so sánh, ẩn dụ những mô típ quen thuộc trong các bài ca dao trữ tình về tình cảm gia đình
Thái độ
Tự hào về truyền thống tình cảm tốt đẹp của dân tộc, tự hào về kho tàng ca dao vô cùng phong phú.
II. CHUẨN BỊ 
Giáo viên : Bảng phụ, giáo án, một số bài ca dao về tình cảm gia đình
Học sinh : Bài soạn, sách vở, sưu tầm một số bài ca dao thuộc chủ đề: Tình cảm gia đình 
III. PHƯƠNG PHÁP 
Đọc diễn cảm, gợi mở, tái tạo .
So sánh đối chiếu, giảng bình, nên vấn đề, thảo luận .
IV. TIẾN TRÌNH 
1. Ổn định tổ chức :
Kiểm tra sĩ số học sinh 
2. Kiểm tra bài cũ :
 Lời nói và hành động của Thuỷ khi thấy anh chia búp bê Vệ Sĩ và Em Nhỏ ra hai bên có gì mâu thuẩn? Theo em có cách nào để giải quyết được mâu thuẩn ấy không?( 5 điểm )
 Qua câu chuyện “ Cuộc chia tay của nhữngcon búp bê” tác giả muốn nhắn gửi đến chúngta điều gì? ( 5 điểm )
 + Rất giận dữ không muốn chia rẽ hai con búp bê.
 + Rất thương anh, sợ đêm không có con vệ sĩ canh giấc ngũ cho anh nên rất bối rối
 Cách giải quyết là gia đình Thành – Thuỷ phải đoàn tụ hai anh em không phải chia tay
 Nhắn gửi rằng: Tổ ấm gia đình là vô cùng quý giá và quan trọng. Mọi người hãy cố gắng bảo vệ và giữ gìn, không nên vì bất kì lí do gì làm tổn hại đến những tình cảm tự nhiên trong sáng ấy
 3. Giảng bài mới :
Giới thiệu bài : 
 Ca dao- dân ca là “ tiếng hát đi từ trái tim lên miệng” là thơ ca trữ tình dân gian, phát triển và tồn tại để đáp ứng những yêu cầu và hình thức bộc lộ tình cảm của nhân dân. Nó đã đang và sẽ còn ngân vang mãi trong tâm hồn con người Việt Nam. Rất tự nhiên, tình cảm của con người bao giờ cũng bắt đầu là những tình cảm gia đình. Truyền thống văn hoá, đạo đức Việt Nam rất đề cao gia và tình cảm gia đình. Những câu hát về tình cảm gia đình đã diễn tả chân thực xúc động những tình cảm vừa thân mật vừa rất thiêng liêng của con người Việt Nam.
Hoạt động của thầy, trò
Nội dung bài dạy
* Hoạt động 1: Đọc bài văn và tìm hiểu phần chú thích
Hướng dẫn đọc: Chú ý ngắt nhịp thơ lục bát 2/2/2/2 hoặc 4/4 giọng nhẹ nhàng, chậm, êm tình cảm vừa tha thiết ân cần 
Giáo viên đọc mẫu một đoạn 
Học sinh đọc tiếp theo
Nhận xét- uốn nắn- sửa chữa
Tìm hiểu chú thích
 ¬ Ca dao là gì ?
 Ø Là lời thơ của dân ca 
 ¬ Dân ca là gì ?
 Ø Là những sáng tác kết hợp lời và nhạc 
 Cho học sinh giải thích 
 Cù lao chín chữ : Chín chữ nói về công lao của cha mẹ nuôi con vất vả nhiều bề 
 Hai thân: phụ thân và mẫu thân chỉ cha mẹ
* Hoạt động 2: Đọc tìm hiểu văn bản
 ¬ Lời của từng bài ca dao là lời của ai nói với ai? Tại sao em biết 
 Ø Bài 1: Là lời của mẹ nói với con khi ru con. Điều đó được khẳng định Tiếng ru của mẹ, tiếng gọi con
 Bài 2: Là lời của người con gái lấy chồng xa quê nói với mẹ và quê mẹ. Đối tượng hướng tới: “ Trông về quê mẹ” không gian: “ ngõ sau” thường gắn với tâm trạng người phụ nữ 
Bài 3: Là lời của con cháu nói với ông bà hoặc nói với người thân về nỗi nhớ ông bà 
Bài 4: Là lời của những người lớn trong gia đình nói với những người nhỏ trong gia đình hoặc là lời của anh em tâm sự với nhau. Vì nội dung câu hát là lời tâm sự, lời căn dặn 
Học sinh đọc bài 1
 ¬ Hãy chỉ ra cái hay của ngôn ngữ, hình ảnh, âm điệu của bài ca dao?
 Ø Hình thức lời ru, âm điệu tâm tình và sâu lắng so sánh công cha mẹ như núi biển được miêu tả bằng các từ chỉ mức độ to lớn, cao rộng khôn cùng 
 ¬ Tình cảm mà bài ca dao muốn diễn tả là tình cảm gì ? 
 Ø Muốn nói lên công lao trời bể của cha mẹ đối với con cái và trách nhiệm của kẻ làm con đối với công lao ấy 
 Học sinh đọc bài 2
 ¬ Em hãy tìm các hình ảnh thời gian, không gian hành động của nhân vật thể hiện trong bài ca dao?
 Ø Chiều chiều thường gợi buồn, gợi nhớ bởi vì chiều hôm là thời điểm của sự trở về đoàn tụ. Vậy mà người con gái lấy chồng vẫn bơ vơ nơi đất khách quê người 
 Không gian ngõ sau là nơi vắng vào thời điểm chiều hôm, ngõ sau càng vắng gợi lên cảnh ngộ cô đơn của người con gái và sự che giấu nỗi niềm riêng 
 Hành động ra đứng ngõ sau, trông về quê mẹ à nỗi nhớ về mẹ về quê nhà 
 ¬ Bài ca dao thể hiện tâm trạng gì? Của ai? 
 Ø Nỗi lòng của người con gái lấy chồng xa quê, nhớ mẹ nơi quê nhà. Đó là nỗi buồn xót xa, âm thầm không biết chia sẻ cùng ai.
 Liên hệ thực tế vai trò của người phụ nữ ngày xưa và ngày nay
 Học sinh đọc bài 3
 ¬ Những tình cảm trong bài ca dao được diễn tả ( bằng hình ảnh so sánh) như thế nào?
 Ø Diễn tả bằng những hình thức so sánh “ Bao nhiêubấy nhiêu”
 ¬ Cái hay trong việc diễn đạt tình cảm đó là gì? 
 Ø Ngó lên: thể hiện sự kính trong của con cháu đối với ông bà 
 Hình ảnh: nuộc lạt mái nhàà công lao to lớn của ông bà trong việc gây dựng gia đình 
 So sánh mức độ: Bao nhiêubấy nhiêu gợi nỗi nhớ da diết không nguôi.
 Âm điệu thể thơ lục bát phù hợp.
 ¬ Bài ca dao này diễn tả điều gì? 
 Học sinh đọc bài 4
 ¬ Bài ca dao này diễn tả tình cảm anh em như thế nào?
 Ø Khác với người xa, cùng chung cha mẹ, một nhàà cùng huyết thống cùng sướng khổ với nhau trong gia đình. 
 So sánh: như thể tay chânàSự gắn bó anh em thật là máu thịt, tình cảm anh em thật là thiêng liêng. 
 ¬ Bài ca dao nhắc nhở chúng ta điều gì? 
 Ø Là anh em hoà thuận để cha mẹ vui lòng.
 Thảo luận ( 3 phút )
 ¬ Những biện pháp nghệ thuật nào được cả bốn bài ca dao sử dụng.
 Ø Thể thơ lục bát 
 Âm điệu tâm tình nhắn nhủ. 
 Dùng các hình ảnh truyền thống quen thuộc. 
 ¬ Tình cảm gia đình đó là những tình cảm gì? 
 Gọi học sinh đọc ghi nhớ.
* Hoạt động 3: Luyện tập
 Gọi học sinh đọc bài tập 1.
 ¬ Tình cảm được diễn tả trong bốn bài ca dao, đó là những tình cảm gì?
 ¬ Những tình cảm đó mang tính chất như thế nào?
 Tổ chức trò chơi thi đua 
I. Đọc và tìm hiểu chú thích :
1. Đọc 
 2. Chú thích :
 Khái niệm ca dao- dân ca
 . Ca dao là phần lời của bài ca 
 . Dân ca sáng tác kết hợp lời và nhạc
 Giải nghĩa từ khó 
II. Đọc hiểu văn bản :
 Bài 1
 + Ngôn ngữ: Ngất trời, cao rộng, mênh mông, ghi lòng
 + Hình ảnh so sánh: Núi, biển Đông 
 + Âm điệu: sâu lắng thành kín
ð Công lao to lớn của cha mẹ đối với con cái, nhắc nhở con cái phải có bổn phận trách nhiệm với con cái.
Bài 2
+ Hình ảnh: trông 
. Thời gian: buổi chiều 
. Không gian: ngõ sau 
. Hành động: ra đứng,
. Nỗi niềm: ruột đau.
 ð Tâm trạng buồn xót xa sâu lắng của người phụ nữ lấy chồng xa nhớ mẹ, nhớ quê
 Bài 3
 + Hình ảnh ẩn dụ: Nuộc lạt mái nhà 
 +So sánh mức độ: “ Bao nhiêubấy nhiêu.” 
 + Âm điệu: thể thơ lục bát 
 + Cụm từ: Ngó lên 
 ðNỗi nhớ và lòng kính yêu, biết ơn của con cháu đối với đối với ông bà 
 Bài 4 
 - cùng chung bác mẹ 
 - So sánh thể tay chân 
 ð Anh em phải biết thương yêu nương tựa vào nhau để cha mẹ vui lòng 
 * Ghi nhớ SGK/ 36
III. Luyện tập
 1. Tình cảm được diễn tả trong bốn bài ca dao là những tình cảm gia đình. Những tình cảm ấy thường mang tính chất kín đáo, sâu lắng, chân thành tiêu biểu cho tâm tình của người lao động 
 2. Đọc các bài ca dao có nội dung tương tự 
4. Củng cố 
 Đọc thuộc lòng bốn bài ca dao trên.
 Tình cảm được diễn tả trong bốn bài ca dao đó là những tình cảm gì? 
5. Hướng dẫn học sinh tự học ở nhà :
 Học bài – Hoàn chỉnh phần bài tập 
 Học thuộc bài ca dao
 Chuẩn bị : Đọc tìm hiểu “ Những câu hát về tình yêu quê hương đất nước con người” theo câu hỏi gợi ý SGK
V. RÚT KINH NGHIỆM :
Nội dung :	
Phương pháp :	
Tổ chức :