Bài giảng môn học Ngữ văn lớp 7 - Tiết 105,106: Sống chết mặc bay

Giảng 7a Tiết.Ngày dạy..Sĩ số..Vắng.
Giảng 7b Tiết.Ngày dạy..Sĩ số..Vắng.
Giảng 7c Tiết.Ngày dạy..Sĩ số..Vắng.
	Tiết 105,106.
SOÁNG CHEÁT MAËC BAY
 -Phạm Duy Tốn-
I. MỤC TIÊU BÀI HỌC:
1. Kiến thức:Giúp hs nắm được
 - Sơ giản về tác giả Phạm Duy Tốn.
 - Hiện thực về tình cảnh khốn khổ của nhân dân trước thiên tai và sự vô trách nhiệm của bọn quan lại dưới chế độ cũ.
 - Những thành công nghệ thuật của truyện ngắn “Sống chết mặc bay” – một trong những tác phẩm được coi là mở đầu cho thể loại truyện ngắn Việt Nam hiện đại.
 - Nghệ thuật xây dựng tình huống truyện nghịch lí.
2. Kĩ năng:
 - Đọc, hiểu một truyện ngắn hiện đại đầu thế kỉ XX.
 - Kể tóm tắt truyện.
 - Phân tích nhân vật, tình huống truyện qua các cảnh đối lập – tương phản và tăng cấp.
 * Kĩ năng sống: 
 - Tự nhận thức được giá trị tinh thần trách nhiệm với người khác.
 - Giao tiếp, phản hồi, lắng nghe tích cực, trình bày suy nghĩ, ý tưởng, cảm nhận của bản thân về thái độ vô trách nhiệm của bọn quan lại trước nỗi khổ của nhân dân, từ đó xác định được lối sống có trách nhiệm với người khác.
3. Thái độ: Giáo dục tinh thần tương thân tương ái, phê phán những kẻ vô đạo đức vô trách nhiệm.
	* Tích hợp môi trường: Qua văn bản giáo dục cho học sinh ý thức bảo vệ môi trường
II. CHUẨN BỊ:
1. GV: Bảng phụ, SGK, giáo án,tranh ... 
2. HS: Bài soạn,SGK,...
III. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP:
1.Kiểm tra bài cũ: 
	- Theo Hoài Thanh văn chương có nguồn gốc từ đâu? Văn chương có ý nghĩa và công dụng như thế nào?
2. Bài mới:
	* Giới thiệu bài
	* Tiến trình bài dạy
Hoạt động của GV
Hoạt động của HS
Nội dung cần đạt
Hoạt động 1: Tìm hiểu tác giả, tác phẩm
I . Tác giả, tác phẩm:
1.Taùc giaû:
-Phaïm Duy Toán (1883-1924) laø moät trong soá ít ngöôøi coù thaønh töïu ñaàu tieân veà theå loaïi truyeän ngaén hieän ñaïi.
2.Taùc phaåm:
-Soáng cheát maëc bay laø taùc phaåm thaønh coâng nhaát cuûa oâng.
- Gọi hs đọc chú thích về tác giả, tác phẩm.
- Khái quát những nét chính về tác giả, tác phẩm
- Đọc, theo dõi.
- Theo dõi, ghi chép
Hoạt động 2: Đọc, tìm hiểu khái quát
II. Đọc, tìm hiểu khái quát
1. Ñoïc, toùm taét.
2. Chuù thích: Sgk
3. Theå loaïi:
- Truyện ngắn hiện đại.
4. Boá cuïc: Chia 3 phần
+P1:Töø ñaàu -> hoûng maát: Nguy cô ñeâ vôõ vaø söï choáng ñôõ cuûa ngöôøi daân.
+P2: Tieáp ->ñieáu maøy!”: Caûnh quan phuû vaø nha laïi ñaùnh toå toâm trong khi ngöôøi daân ñang hoä ñeâ.
+P3: Phaàn coøn laïi: Caûnh ñeâ vôõ, nhaân daân laâm vaøo tình traïng thaûm saàu.
GV höôùng daãn hoïc sinh ñoïc vaên baûn: quan gioïng haùch dòch, naït noä; daân phu gioïng khaån thieát, lo sôï, khuùm nuùm.
-Y/c HS ñoïc vaên baûn
-GV nhaän xeùt veà caùch ñoïc vaên baûn cuûa hoïc sinh
- Em hãy kể tóm tắt truyện theo trình tự của truyện, bỏ hết những lời đối thoại của nhân vật, chuyển thành ngôi thứ 3.
+Giải thích từ khó.
- Xaùc ñònh theå loaïi vaên baûn?
- Truyeän naøy chia laøm maáy ñoaïn? Neâu yù chính cuûa moãi ñoaïn?
- Theo dõi.
- HS ñoïc, theo dõi
- Theo dõi
- HS keå toùm taét
- Theo dõi
- HS traû lôøi
- Chia laøm ba ñoaïn:
+Töø ñaàu -> hoûng maát: Nguy cô ñeâ vôõ vaø söï choáng ñôõ cuûa ngöôøi daân.
+Tieáp ->ñieáu maøy!”: Caûnh quan phuû vaø nha laïi ñaùnh toå toâm trong khi ngöôøi daân ñang hoä ñeâ.
+Phaàn coøn laïi: Caûnh ñeâ vôõ, nhaân daân laâm vaøo tình traïng thaûm saàu.
Hoạt động 3: HD tìm hiểu văn bản
III. Tìm hiểu văn bản
1- Cảnh đê sắp vỡ:
- Thời gian: Gần 1 giờ đêm.
- Không gian: Trời mưa tầm tã, nước sông Nhị Hà lên to.
- Địa điểm: Khúc sông làng X, thuộc phủ X, hai ba đoạn đã thẩm lậu.
=>Đêm tối, mưa to không ngớt, nước sông dâng nhanh có nguy cơ làm vỡ đê.
->Tạo tình huống có vấn đề (đê sắp vỡ) để từ đó các sự việc kế tiếp sẽ xảy ra.
2- Cảnh hộ đê:
a- Cảnh trên đê:
- Hình ảnh: Kẻ thì thuổng, người thì cuốc,... bì bõm dưới bùn lầy... người nào người nấy ướt lướt thướt như chuột lột.
- Âm thanh: Trống đánh liên thanh, ốc thổi vô hồi, tiếng người xao xác gọi nhau..
-> Sử dụng nhiều từ láy tượng hình kết hợp ngôn ngữ biểu cảm (than ôi, lo thay, nguy thay).
=> Gợi cảnh tượng nhốn nháo, hối hả, chen chúc, căng thẳng, cơ cực và hiểm nguy.
b- Cảnh trong đình:
*Chuyện quan phủ được hầu hạ:
- Đồ vật: Bát yến hấp đường phèn, tráp đồi mồi, trong ngăn bạc đầy những trầu vàng,... nào ống thuốc bạc, nào đồng hồ vàng...
- Chân dung quan phụ mẫu: Uy nghi chễm chện ngồi, tay trái tựa gối xếp, chân phải duỗi thẳng ra, để cho tên người nhà quì ở dưới đất mà gãi.
=>Hiện lên hình ảnh 1 viên quan béo tốt, nhàn nhã, thích hưởng lạc và rất hách dịch.
- Hình ảnh tương phản:
- Mưa gió ầm ầm ngoài đê, dân phu rối rít... trăm họ đang vất vả lấm láp, gội gió tắm mưa, như đàn sâu lũ kiến ở trên đê – Trong đình quan phụ mẫu ung dung hưởng lạc
->Sử dụng hình ảnh tương phản- Làm nổi rõ tính cách hưởng lạc của quan phủ và thảm cảnh của người dân. Góp phần thể hiện ý nghĩa phê phán của truyện.
*Chuyện quan phủ đánh tổ tôm:
- Cử chỉ: Khi đó, ván bài quan đã chờ rồi. Ngài xơi bát yến vừa xong, ngồi khểnh vuốt râu, rung đùi, mắt đang mải trông đĩa nọc,...
- Lời nói: Tiếng thầy đề hỏi: Bẩm bốc, tiếng quan lớn truyền: ừ. Có người khẽ nói: Bẩm dễ có khi đê vỡ ! Ngài cau mặt, gắt rằng: Mặc kệ !
-> Kết hợp miêu tả, kể chuyện bằng NT tương phản với những lời bình luận biểu cảm- Làm nổi rõ tính cách bất nhân của nhân vật quan phủ, gián tiếp phản ánh tình cảnh thê thảm của dân và bộc lộ thái độ mỉa mai phê phán của tác giả.
*Chuyện quan phủ nghe tin đê vỡ:
- Quan lớn mặt đỏ tía tai quay ra quát rằng: Đê vỡ rồi !... Đê vỡ rồi, thời ông cách cổ chúng mày, thời ông bỏ tù chúng mày ! Có biết không ?
-Một người nhà quê, mình mẩy lấm láp, quần áo ớt đầm, tất tả chạy xông vào thở không ra lời: Bẩm...quan lớn ... đê vỡ mất rồi !
->Sử dụng ngôn ngữ đối thoại và hình ảnh tương phản- Khắc họa tính cách tàn nhẫn, vô lương tâm của quan phụ mẫu và tố cáo quan lại thờ ơ vô trách nhiệm đối với tính mạng của người dân. 
3-Cảnh đê vỡ:
- Khắp mọi nơi miền đó, nước tràn lênh láng, xoáy thành vực sâu, nhà cửa trôi băng, lúa má ngập hết.
- Kẻ sống không chỗ ở, kẻ chết không nơi chôn, lênh đênh mặt nước, chiếc bóng bơ vơ, tình cảnh thảm sầu, kể sao cho xiết !
->Miêu tả kết hợp với biểu cảm- Vừa gợi cảnh tượng lụt lội do đê vỡ, vừa tỏ lòng thương cảm xót xa cho tình cảnh khốn cùng của người dân.
->Vai trò mở nút- kết thúc truyện.
* Ý nghĩa: Thể hiện tình cảm nhân đạo của tác giả.
- Chuyện kể về sự kiện gì ? 
- Nhân vật chính là ai ? 
- Cho hs trao đổi thảo luận nhóm ( 4 nhóm-4”)
+Cảnh đê sắp vỡ được gợi tả bằng các chi tiết nào về không gian, thời gian, địa điểm ?
+Các chi tiết đó gợi một cảnh tượng thế nào? 
- Chốt bảng phụ
- Tên sông được nói cụ thể, nhưng tên làng, tên phủ chỉ được ghi bằng kí hiệu. Điều đó thể hiện dụng ý gì của tác giả?
- Trong truyện này, phần mở đầu có vai trò thắt nút. Vậy ý nghĩa thắt nút ở đây là gì ?
- Cho hs quan sát tranh và nhận xét:
- Hai đoạn em vừa đọc tả cảnh gì, ở đâu?
- Cảnh được tả bằng những chi tiết hình ảnh và âm thanh điển hình nào ?
- Ngôn ngữ miêu tả có gì đặc sắc ?
-Cách miêu tả đó, gợi lên một cảnh tượng như thế nào? 
- Tác giả đặt đoạn tả cảnh trên đê trước khi đê vỡ có ý nghĩa gì ? 
-Theo dõi đoạn kể chuyện trong đình, hãy cho biết chuyện gì đang xảy ra ở đây?
- Trong đoạn văn kể chuyện quan phủ được hầu hạ, tác giả đã dùng những chi tiết nào để tả về đồ vật và chân dung quan phủ ?
- Qua các chi tiết miêu tả trên, ta thấy hiện lên hình ảnh một viên quan như thế nào ?
- Hình ảnh quan phụ mẫu với hình ảnh nào ngoài đê như thế nào?
- Trong NT viết văn đặt 2 cảnh trái ngược nhau như thế gọi là sử dụng biện pháp tương phản. Theo em phép tương phản trên có tác dụng gì ?
- Theo dõi tiếp cảnh quan phủ đánh tổ tôm.
- Hình ảnh quan phủ nổi lên qua những chi tiết điển hình nào về cử chỉ và lời nói? 
- Ở đoạn truyện này có những hình ảnh tương phản nào xuất hiện ? 
- Trong khi miêu tả và kể chuyện, tác giả đã xen những lời bình luận và biểu cảm, đó là những lời nào ?
 - Kết hợp miêu tả, kể chuyện bằng NT tương phản với những lời bình luận biểu cảm đã mang lại hiệu quả gì cho đoạn truyện này ?
- Theo dõi đoạn văn kể chuyện quan phủ, khi nghe tin đê vỡ.
- Ở đoạn này hình thức ngôn ngữ nổi bật là gì ?
 - Hình ảnh và những câu đối thoại nào của quan phụ mẫu đáng giá nhất ?
- Hình ảnh của quan phụ mẫu tương phản với hình ảnh nào ?
- Cách dùng ngôn ngữ đối thoại và hình ảnh tương phản ở đây có tác dụng gì ?
- Tác giả đã miêu tả cảnh đê vỡ như  thế nào ?
-Ngoài miêu tả , tác giả còn biểu cảm gì? 
- Cách miêu tả và biểu cảm trên có tác dụng gì ?
- Đoạn truyện này có vai trò và ý nghĩa gì ?
- Thái độ của tác giả như thế nào đối với con người , sự việc xảy ra trong truyện?
- Vỡ đê.
- Quan phụ mẫu.
- HS trao đổi nhóm, đại diện nhóm trình bày, nhận xét
- Theo dõi, ghi chép
- Tác giả muốn người đọc hiểu câu chuyện này không chỉ xảy ra ở 1 nơi mà có thể là phổ biến ở nhiều nơi .
- HS trả lời
Hết tiết 1 chuyển tiết 2
- Quan sát, nhận xét
- HS trả lời
- HS trả lời
- HS trả lời
- HS trả lời
- Dựng cảnh dân đang lo chống chọi với nước đê để cứu đê. Chuẩn bị cho sự xuất hiện cảnh tượng trái ngược khác sẽ diễn ra ở trong đình.
- Chuyện quan phủ được hầu hạ, chuyện quan phủ chơi tổ tôm, chuyện quan phủ nghe tin đê vỡ.
- HS trả lời
- HS trả lời
- HS trả lời
- HS trả lời
- HS trả lời
- Tương phản giữa lời nói khẽ của người hầu: Bẩm có khi đê vỡ với lời gắt của quan: Mặc kệ !; tương phản giữa tiếng kêu vang trời dậy đất ngoài đê, với thái độ điềm nhiên hưởng lạc ăn chơi của quan.
- Ngài mà còn dở ván bài, hoặc chưa hết hội thì dầu trời long đất lở, đê vỡ dân trôi, ngài cũng thây kệ. Ôi ! Trăm hai mươi lá bài đen đỏ, có cái ma lực gì...không bằng nước bài cao thấp. Than ôi !...
- HS trả lời
-Ngôn ngữ đối thoại .
- HS trả lời
- HS trả lời
- HS trả lời
- HS trả lời
- HS trả lời
- Trả lời
- Nhận xét
- Thể hiện sự đồng cảm , thương xót người dân trong hoạn nạn do thiên tai.
+ Lên án thái độ tàn nhẫn của bọn quan lại trước tình cảnh, cuộc sống “ nghìn sầu muôn thảm” của người dân.
Hoạt động 4: Hướng dẫn tổng kết
III-Tổng kết:
1. Nghệ thuật:
2. Ý nghĩa:
* Ghi nhớ: sgk 
- Văn bản có giá trị gì về NT ?
- Văn bản Sống chết mặc bay có giá trị hiện thực và nhân đạo gì ?
- Qua truyện, em hiểu thêm gì về nhà văn Phạm Duy Tốn ?
- HS đọc ghi nhớ.
- Xây dựng tình huống tương phản – tăng cấp và kết thúc bất ngờ, ngôn ngữ đối thoại ngắn gọn, rất sinh động.
- Lực chọn ngôi kể khách quan.
- Lựa chọn ngôi kể, tả, khắc họa chân dung nhân vật sinh động.
- Phê phán , tố cáo thói bàng quan vô trách nhiệm, vô lương tâm đến mức góp phần gây ra nạn lớn cho nhân dân của viên quan phụ mẫu – đại diện cho nhà cầm quyền thời Pháp thuộc; đồng cảm , xót xa với tình cảnh thê thảm của nhân dân lao động do thiên tai và do thái độ vô trách nhiệm của kẻ cầm quyền gây nên.
- Phạm Duy Tốn: Là người am hiểu đời sống hiện thực, có tình cảm yêu ghét rõ ràng, biết dùng ngòi bút làm vũ khí chiến đấu vạch mặt bọn quan lại vô lương tâm, biết thông cảm với nỗi khổ của người nông dân.
- HS đọc
3. Củng cố:
 - Nhận xét về tinh thần trách nhiệm của quan phụ mẫu trong truyện ?
4. Hướng dẫn VN:
- Đọc lại văn bản, nắm chắc nội dung, nghệ thuật bài học.
- Kể lại tóm tắt truyện
- Chuẩn bị bài “ Cách làm bài văn lập luận giải thích”