Bài giảng môn học Ngữ văn lớp 7 - Tiết 38: Ngẫu nhiên viết nhân buổi mới về quê (hồi hương ngẫu thư )

NGẪU NHIÊN VIẾT NHÂN BUỔI MỚI VỀ QUÊ
(Hồi hương ngẫu thư )
Tiết: 38 
Ngày dạy : 18/10/ 2011 	 
 Hạ Tri Chương 
I. MỤC TIÊU
Kiến thức 
- Sơ giản về tác giả Hạ Tri Chương.
- Nghệ thuật đối và vai trị của câu kết trong bài thơ.
- Nét độc đáo về cấu tứ của bài thơ.
- Tình cảm quê hương là tình cảm sâu nặng, bền chặt suốt cả cuộc đời.
 2. Kĩ năng
 - Đọc – hiểu bài thơ tuyệt cú qua bản dịch tiếng Việt.
 - Nhận ra nghệ thuật đối trong bài thơ Đường.
 - Bước đầu tập so sánh bản dích thơ và bản phiên âm chữ Hán, phân tích tác phẩm. 
Thái độ
- Ý thức được quê hương là nhu cầu tình cảm khơng thể thiếu được trong cuộc đời mỗi con người.
II. CHUẨN BỊ 
Giáo viên : Bảng phụ, giáo án
Học sinh : Bài soạn, sách vở .
III. PHƯƠNG PHÁP 
Đọc diễn cảm, gợi mở, tái tạo .
So sánh đối chiếu, giảng bình, nên vấn đề, thảo luận .
IV. TIẾN TRÌNH 
1. Ổn định tổ chức :
Kiểm tra sĩ số học sinh 
2. Kiểm tra bài cũ :
 Đọc thuộc bản phiên âm, bản dịch thơ bài thơ Xa ngắm thác núi Lư. Tác giả bài thơ là ai? Nêu cảm nhận của em qua bài thơ.(9đ)
- Soạn bài +1đ
- Nhận xét, đánh giá, cơng bố điểm
 - HS đọc bản phiên âm, bản dịch thơ 
( 4 đ )
 - Tác giả Lí Bạch. ( 1 đ )
 - Cảm nhận: Với những hình ảnh tráng le,ä huyền ảo bài thơ đã miêu tả một cách sinh động vẻ đẹp nhìn từ xa của thác nước chảy từ đỉnh Hương Lô thuộc dãy núi Lư qua đó thể hiện tình yêu thiên nhiên đằm thắm và phần nào bộc lộ tính cách mạnh mẽ, hào phóng của tác giả.
( 4 đ )
 3. Giảng bài mới :
Giới thiệu bài :
 “Quê hương” hai tiếng thiêng liêng ấy luơn là nỗi nhớ canh cánh trong lịng những người xa xứ. Khác với Lí Bạch hoặc một số nhà thơ cổ thể khác. Hạ Tri Chương khi từ quan về quê mà nỗi nhớ thương chẳng những khơng vơi đi mà cịn được tăng lên gấp bội. Tình cảm ấy chúng ta sẽ hiểu rõ hơn khi tiếp cận với bài thơ “Hồi hương ngẫu thư” của nhà thơ.
Hoạt động của thầy - trò
Nội dung bài dạy
* Hoạt động 1: Đọc bài văn và tìm hiểu phần chú thích
 Hướng dẫn đọc: đọc nhịp 4/3, câu 4 nhịp 2/5. Đọc giọng chậm, buồn, câu 3 đọc giọng ngạc nhiên, câu 4 đọc giọng hỏi.
Cách ngắt nhịp ở 2 bản dịch thơ cũng khác nhau (thơ lục bát)
 Giáo viên đọc mẫu 
 Gọi 3 - 4 HS đọc bản phiên âm chữ Hán, bản dịch nghĩa, dịch thơ.
 Nhận xét cách đọc
 Học sinh đọc phần chú thích dấu sao
 ¬ Hãy nêu đơi nét về tác giả Hạ Tri Chương?
 Ø Hạ Tri Chương ( 659 – 744 ) là nhà thơ lớn của Trung Quốc đời Đường, Hạ Tri Chương là bạn vong niên của thi hào Lí Bạch
 ¬ Bài thơ được viết theo thể thơ gì?
 Ø Thất ngơn tứ tuyệt.
 Văn bản là một trong hai bài thơ Hồi hương ngẫu thư rất nổi tiếng của Hạ Tri Chương.
 Các bản dịch thơ của Phạm Sĩ Vĩ và Trần Trọng San đều chuyển sang thể lục bát; cĩ sự khác nhau về vần, nhịp giữa thơ thất ngốn tứ tuyệt và thơ lục bát. 
 ¬ Cho biết hồn cảnh sáng tác bài thơ này?
 Ø.Lúc ơng từ quan về quê, ơng tình cờ viết nhân lần về thăm quê.
 Học sinh đọc phần giải nghĩa các yếu tố Hán Việt . Giải thích: Hồi, ngẫu, thư.
* Hoạt động 2: Đọc tìm hiểu văn bản
 ¬ Ở bài “Tĩnh dạ tứ” tác giả nhớ quê hương vào lúc nào?
 Ø Lúc xa quê, nhìn trăng nhớ quê.
 ¬ Ở bài này biểu hiện tình quê hương cĩ gì khác?
 Ø Tác giả bộc lộ tình cảm quê hương sâu nặng khi trở về quê hương, khi đến làng của mình --> tính độc đáo của bài thơ.
 ¬ Em hiểu gì về yếu tố “ngẫu” trong “ngẫu thư”.
 Ø Ngẫu: tình cờ, ngẫu nhiên.
 Thảo luận nhóm 3 phút
 ¬ Nếu tình cảm bộc lộ một cách ngẫu nhiên, tình cờ thì sao đáng qúi trọng?
 Ø Nguyên tác “ngẫu thơ” là ngẫu nhiên viết chứ khơng phải là tình cảm bộc lộ một cách ngẫu nhiên. “Ngẫu nhiên viết” vì tác giả khơng chỉ định làm thơ ngay lúc mới đặt chân tới làng.
 ¬ Thế tại sao nhà thơ lại viết?
 Ø Tình huống đột ngột này xảy ra ở câu thơ cuối (bị xem là khách) tình tiết chân thực mà phi lí là cú đập mạnh, cú sốc làm bật nảy tứ thơ. Vậy tình cảm quê hương sâu nặng trong tứ thơ thế nào chúng ta lần lượt tìm hiểu.
 Đọc 2 câu đầu (Bản phiên âm và bản dịch thơ)
 Thảo luận nhóm 3 phút
 ¬ Chỉ ra biện pháp nghệ thuật mà tác giả đã sử dụng ở hai câu đầu và nêu tác dụng của biện pháp nghệ thuật đĩ.
 Ø Câu đầu các vế đối nhau:
 Thiếu >< Lão
 Tiểu >< Đại
 Li (gia) >< Hồi
 - Tác dụng: Khái quát ngắn gọn quãng đời xa quê làm quan, làm nổi bật sự thay đổi về vĩc người, tuổi tác.
 Câu sau: Hương âm >< Mấn mao
 (Tiếng nĩi, giọng quê >< Tĩc mai)
 Vơ cải >< Tồi
 (Khơng đổi >< Hỏng, rơi rụng)
 Tác dụng: dùng yếu tố thay đổi (mái tĩc) để làm nổi bật yếu tố khơng thay đổi (Tiếng nĩi quê hương --> làm nổi bật tình cảm gắn bĩ với
 ¬ Phép đối trong hai câu thơ đầu gọi là gì?
 Ø Tiểu đối, tự đối.
 ¬ Hãy xác định phương thức biểu đạt ở câu thứ nhất.
 ØTự sự, biểu cảm qua tự sự
 ¬ Nêu nghệ thuật và nội dung chính của hai câu thơ đầu?
 Ø Gợi ý: Quãng đời xa quê ơng làm gì? Con người cĩ cái gì thay đổi theo thời gian, cái gì khơng đổi?
 ¬ Hãy chỉ ra ý nghĩa biểu cảm ở câu một?
 Ø Cảm xúc buồn buồn, bồi hồi trước sự trơi chảy của thời gian và tuổi tác.
 ¬ Hãy chỉ ra ý nghĩa biểu cảm ở câu hai?
 ØTình cảm gắn bĩ với quê hương sâu sắc.
 Sự biểu hiện về tình quê hương của tác giả ở hai câu sau như thế nào và cĩ gì khác ở hai câu đầu, chúng ta cùng tìm hiểu.
 - Đọc 2 câu sau.
 ¬ Tình huống khá bất ngờ nào đã xảy ra khi nhà thơ vừa đặt chân đến làng. Tại sao cĩ chuyện xảy ra như vậy, điều này cĩ lí hay vơ lí. Tâm trạng của nhà thơ lúc đĩ như thế nào? (Cho HS xem tranh)
ØVừa về đến làng, trẻ con đang chơi ùa lại, tị mị nhìn ơng lão đầu tĩc bạc chống gậy ... như người xa lạ. Ơng lão chưa kịp nĩi, bọn trẻ nhanh nhảu “ơng khách từ đâu đến làng”. Đây là lẽ tự nhiên.
 ¬ Tâm trạng của nhà thơ lúc bây giờ?
 ØNgậm ngùi, xĩt xa vì bị xem là khách lạ tại làng mình.
¬ Tình huống đặc biệt ấy tạo màu sắc, giọng điệu thơ như thế nào?
 ØGiọng điệu pha hài, pha chút hĩm hỉnh.
¬ Em cĩ cảm nhận gì qua bài thơ “Hồi hương ngẫu thư”?
 Gọi HS đọc ghi nhớ SGK/ 128.
* Hoạt động 3: Luyện tập:
 Đọc yêu cầu BT
 HS thảo luận 3 phút
 HS trình bày ý kiến.
 Nhận xét, chốt ý.
I. Đọc và tìm hiểu chú thích :
 1. Đọc 
 2. Chú thích :
 a. Tác giả:
 Hạ Tri Chương (659-744) quê Vĩnh Hưng, Việt Châu. 
 b. Tác phẩm
 Thể thơ : Thất ngơn tứ tuyệt. 
 c. Giải nghĩa từ 
II. Đọc- hiểu văn bản :
 1. Ý nghĩa của nhan đề và cấu tứ độc đáo của bài thơ.
 - Tác giả bộc lộ tình cảm quê hương sâu nặng khi trở về quê, khi đến làng của mình à tính độc đáo của bài thơ.
 - “ Ngẫu nhiên viết” vì tác giả khơng chỉ định làm thơ ngay lúc mới đặt chân tới làng. Nhưng do tình huống bị coi là khách làm tác giả xĩt xa, chấp bút đề thơ. 
 2. Hai câu đầu: 
 - Lời kể của tác giả về quảng đời dài xa quê làm quan ( từ lúc cịn trẻ đến lúc về già ).
 - Lời tự nhận xét: đi suốt cả cuộc đời nhưng vẫn nhớ về quê hương, giọng nĩi khơng hề thay đổi dù tĩc mai đã rụng 
 3. Hai câu cuối:
 - Tình huống bất ngờ, trẻ nhỏ tưởng nhà thơ là khách lạ.
 - Cảm giác ngậm ngùi, xĩt xa của tác giả khi chợt thấy mình trở thành người xa lạ ngay trên mảnh đất quê hương.
 4. Nghệ thuật:
- Sử dụng các yếu tố tự sự.
- Cấu tứ độc đáo
- Sử dụng biện pháp tiểu đối hiệu quả.
- Cĩ giọng điệu bi hài thể hiện ở hai câu cuối.
 5. Ý nghĩa:
 - Tình quê hương là một trong những tình cảm lâu bền và thiêng liêng nhất của con người.
 * Ghi nhớ SGK/ 128.
III. Luyện tập:
 *So sánh 2 bản dịch thơ với bài dịch nghĩa:
 - Bản dịch thơ của Phạm Sĩ Vĩ chưa sát ý nguyên tác trong câu 2 và 4.
 - Bản dịch thơ của Trần Trọng San sát ý với nguyên tác hơn.
Củng cố và luyện tập
- Đọc thuộc lĩng bài thơ.
 - Tâm trạng của tác giả trong bài thơ.
 a. Vui mừng háo hức khi trở về quê
 b. Buồn thương trước cảnh quê hương nhiều thay đổi
 c.Ngậm ngùi, hụt hẫng khi trở thành khách lạ giữa quê hương
 d. Đau đớn luyến tiếc khi phải rời xa chốn kinh thành.
 - Nghệ thuật đặc sắc của bài thơ là gì?
 + Sử dụng các yếu tố tự sự.
+ Cấu tứ độc đáo
+ Sử dụng biện pháp tiểu đối hiệu quả.
+ Cĩ giọng điệu bi hài thể hiện ở hai câu cuối.
 5. Hướng dẫn học sinh tự học ở nhà :
 - Học thuộc ghi nhớ SGK/128.
 - Học thuộc bản phiên âm và bản dịch thơ của Trần Trọng San.
 - Phân tích tâm trạng của tác giả trong bài thơ 
 - Chuẩn bị: Bài ca nhà tranh bị giĩ thu phá.
 + Đọc trước bài thơ 2, 3 lần
 + Tìm hiểu chú thích.
 + Trả lời câu hỏi SGK
V. RÚT KINH NGHIỆM :
Nội dung 	
Phương pháp 	
Tổ chức