Bài giảng môn học Ngữ văn lớp 7 - Tiết 8: Mạch lạc trong văn bản

Ngày soạn : 03/09/2005 Tiết : 08
Bài dạy : Mạch lạc trong văn bản.
I. MỤC TIÊU BÀI DẠY:
Kiến thức : Giúp học sinh thấy được tính phổ biến và hợp lí của dạng bố cục ba phần, hiểu được rã hơn nhiệm vụ của từng phần trong bố cục ba phần ấy, để từ đó có thể làm mở bài, thân bài, kết bài đúng hướng và đạt kết quả tốt hơn.
Kỹ năng : Có những hiểu biết bước đầu về mạch lạc trong văn bản và sự cần thiết phải làm cho văn bản giữ được mạch lạc, không dứt đoạn hoặc quẩn quanh, qua đó gớp phần làm cho bài làm của các em trở nen mạch lạc hơn.
II. CHUẨN BỊ CỦA THẦY VÀ TRÒ :
	1. Chuẩn bị của thầy : Đọc SGK, SGV, soạn giáo án và viết bảng phụ.
	2. Chuẩn bị của trò : Học bài cũ và soạn bài mới theo câu hỏi SGK.
III. TIẾN TRÌNH TIẾT DẠY:
	1. Ổn định lớp : kiểm tra sỉ số
	2. Kiểm tra bài cũ: ( 5 phút ) Một bố cục như thế nào được coi là rành mạch và hợp lí ?
Cho ví dụ minh họa.
	3. Giảng bài mới : ( 3 phút )
 Ở lớp 6 các em đã được giới thiệu về 6 kiểu văn bản với 6 phương thức biểu đạt tương ứng ( tự sự, miêu tả, biểu cảm, nghị luận, thuyết minh, hành chính – công vụ ) ta thấy dù là kiểu văn bản nào nó cũng đòi hỏi phải có một bố cục chặt chẽ, rành mạch, hợp lí. Ngoài bố cục ra văn bản cần phải mạch lạc để người đọc, người nghe thấy dễ hiểu và hứng thú. Hôm nay chúng ta sẽ tìm hiểu về : “ Mạch lạc trong văn bản ”.
TL
(phút)
HOẠT ĐỘNG CỦA THẦY
HOẠT ĐỘNG CỦA TRÒ
KIẾN THỨC
8
ịHoạt động 1 :
a. Hai chữ mạch lạch trong Đông y vốn có nghĩa là mạch máu trong thân thể. Trong một văn bản cũng có cái gì giống như mạch máu làm cho các phần thống nhất lại gọi là mạch la mạch lạch. Dựa vào hiểu biết trên, em hãy xác định mạch lạc trong văn bản có những tính chất gì trong các số tính chất kể dưới đây:
- Trôi chảy thành dòng, thành, thành mạch.
- Tuần tự đi qua khắp các phần, các đoạn trong văn bản.
- Thông suốt, liên tục, không dứt đoạn.
b. Có người cho rằng : Trong văn bản, mạch lạc là sự tiếp nối các câu, các ý theo trình tự hợp lí. Em có tán thành ý kiến đó không ? Vì sao ?
-TL: Mạch lạc trong văn bản có cả 3 tính chất.
-TL: Đồng ý vì mạch lạc trong văn bản mang tính chất thông suốt lưu thông và theo một trình tự.
I. Mạch lạc trong văn bản :
1.Mạch lạc trong văn bản gồm những tính chất sau : 
+ Trôi chảy thành dòng, thành mạch. 
+ Tuần tự đi qua khắp các phòng các đoạn trong văn bản.
- Trong văn bản, mạch lạc là sự tiếp nối các câu, các ý theo một trình tự hợp lí. 
15
 - Hoạt động 2 : 
a. Văn bản “ Cuộc chia tay của những con búp bể” kể về nhiều sự việc khác nhau : Mẹ bắt hai con phải chia đồ chơi, hai anh em Thành và Thủy rất thương yêu nhau, chuyện về hai em búp bê, Thành đưa em đến lớp chào cô giáo và các bạn, hai anh em phải chia tay, Thủy để cả hai con búp bê lại cho anh Thành.
s Hãy cho biết toàn bộ sự việc trong văn bản xoay quanh sự việc chính nào ?
s “ Sự chia tay” và “Những con búp bê” đóng vai trò gì trong truyện ?
s Hai anh em Thành và Thủy có vai trò gì trong truyện ?
b. Các từ ngữ : Chia tay, chia trò chơi, chia ra, chia đi, chia rẽ, xa nhau, khóc cứ lặp đi lặp lại trong bài. Một loạt từ ngữ và chi tiết phát thành ý không muốn phân chia cũng lặp đi lặp lại : Anh cho em tất, chẳng muốn chia bôi, chúng lại thân thiết quàng tay lên vai nhau, không bao giờ để chúng nó ngồi cách xa nhau. 
* Theo em đó có phải là chủ đề liên kết các sự việc nêu trên thành một thể thống nhất không ? Đó có thể xem là mạch lạc của văn bản không ?
( Giáo viên đưa các chi tiết lên bảng phụ cho học sinh theo dõi )
-GV: Cái mạch văn ấy được thể hiện dần dần. Nó cần được người tạo lập văn bản dẫn dắt theo một con đường sao cho không quẩn quanh và đứt đoạn.
c. Trong văn bản “ Cuộc chia của những con búp bê”
có đoạn kể về hiện tại, có đoạn kể về quá khứ, có đoạn kể việc ở nhà, có đoạn kể việc ở trường, có đoạn kể chuyện hôm qua, có đoạn kể việc sáng nay
s Hãy cho biết các đoạn ấy được nối với nhau theo liên hệ nào trong các mối liên hệ dưới đây :
+ Liên hệ thời gian.
+ Liên hệ không gian.
+ Liên hệ tâm lí.
+ Liên hệ ý nghĩa ( tương đồng, tương phản )
* Những mối liên hệ giữa các đoạn ấy có tự nhiên và hợp lí không ? Qua đó, theo em văn bản có tính mạch lạc cần có những yêu cầu gì ?
-TL: Toàn bộ sự việc trong văn bản xoay quanh việc : Thành – Thủy chia tay. 
-TL:Sự chia tay của những con búp bê đóng vai trò chính để nói lên một phần nội dung của văn bản.
-TL: Hai anh em Thành và Thủy là nhân vật chính để nói lên chủ đề của truyện.
-TL: Đó chính là chủ đề liên kết các sự việc nêu trên thành một thể thống nhất. Vì ở truyện “Cuộc chia tay của những con búp bê” thì mạch văn đó chính là sự chia tay. Hai anh em Thành và Thủy buộc phải chia tay nhưng hai con búp bê của các em, tình cảm anh em thì không thể chia tay. Tất cả các chi tiết đều liên quan đến chủ đề đau đớn và thiết tha đó. 
à Đây chính là mạch lạc của văn bản.
* TL: 
+ Liên hệ thời gian : đoạn Thành nhớ về gia đình trước kia và hiện tại.
+ Liên hệ không gian : Cảnh ở trường và cảnh ở nhà.
+ Liên hệ tâm lí : Thành nhớ lại tình cảm yêu thương của Thủy dành cho mình. 
+ Liên hệ ý nghĩa : Thành dắt Thủy đi và nắng vẫn vàng ươm >< tâm hồn Thành nổi dông bão. 
- HS phát biểu theo cách hiểu của mình sau đó giáo viên khái quát.
- 2. Các điều kiện để một văn bản có tính mạch lạc :
- Một văn bản có tính mạch lạc là văn bản : 
+ Các phần, các đoạn các câu trong văn bản đều nói về một đề tài, biểu hiện một chủ đề chung xuyên suốt. 
+ Các phần, các đoạn các câu trong văn bản được tiếp nối theo một trình tự rõ ràng, hợp lí, trước sau hô ứng nhau nhằm làm cho chủ đề liền mạch và gợi được nhiều hứng thú cho người đọc, người nghe.
15
- Hoạt động 3 : Luyện tập 
Bài tập 2/33.
s Chủ đề chung xuyên suốt các phần, các đoạn và các câu của mỗi văn bản là gì ?
s Trình tự tiếp nối của các phần, các đoạn, các câu trong văn bản có giúp cho việc thể hiện chủ đề được liên tục, thông suốt và hấp dẫn không?
s Trong truyện “Cuộc chia tay của những con búp bê” tác giả đã không thuật lại tỉ mỉ nguyên nhân dẫn đến sự chia tay của hai người lớn. Theo em như vậy có làm cho tác phẩm thiếu mạch lạc không ?
-TL: Ý tứ chủ đạo xuyên suốt toàn đoạn văn của Tô Hoài là : Sắc vàng đầm ấm và trù phú của làng quê vào mùa đông giữa ngày mùa.
-TL: Ý tứ ấy đã được dẫn dắt theo một “dòng chảy” hợp lí, phù hợp với nhận thức của người đọc. Câu đầu giới thiệu bao quát về sắc vàng trong thời gian và không gian. Sau đó tác giả nêu lên những biểu hiện của sắc vàng trong thời gian và không gian đó. Hai câu cuối là nhận xét, cảm xúc về màu vàng. Trình tự 3 phần làm cho mạch văn trở nên thông suốt, bố cục trở nên mạch lạc.
-TL: Ý tứ chủ đạo của câu chuyện xoay quanh cuộc chia tay của hai đứa trẻ và hai con búp bê. Việc thuật lại quá tỉ mỉ nguyên nhân dẫn đến cuộc chia tay của hai người lớn có thể làm cho ý tứ chủ đạo trên bị phân tán, không giữ được sự thống nhất, làm mất mạch lạc của câu chuyện. 
II. Luyện tập :
Dặn dòcho học sinh chuẩn bị bài tiết sau :
 { Bài tập về nhà : Học thuộc phần ghi nhớ.
 { Chuẩn bị bài mới : soạn bài “Những câu hát về tình cảm gia đình”
IV. RÚT KINH NGHIỆM :