Bài giảng môn học Ngữ văn lớp 7 - Tuần 15 - Tiết 57: Một thứ quà của lúa non : Cốm (Tiếp theo)

 Tuần : 15 Ngày soạn:12/11/2009 
 Tiết : 57 Ngày dạy :16-21/11/2009
MỘT THỨ QUÀ CỦA LÚA NON : CỐM
 - Thạch Lam -
A . Mục tiêu cần đạt:
	Giúp HS :
- Cảm nhận được phong vị đặc sắc, nét đẹp văn hoá trong 1 thứ quà độc đáo và giản dị của dân tộc.
 - Thấy và chỉ ra được sự tinh tế, nhẹ nhàng mà sâu sắc trong lối văn tuỳ bút của Thạch Lam.
B. Chuẩn bị:
* Thầy: Sách : “ Hà nội 36 phố phường”, chân dung tác giả, hình ảnh về cốm và người làm cốm (Cô gái làng vòng gánh cốm đi bán rong).
* Trò: Đọc và tìm hiểu bài trước.
C. Tiến trình tổ chức các hoạt động:
* Ổn định : 
 Kiểm diện, trật tự.
* Kiểm tra : 
(?) Học thuộc lòng bài thơ :Tiếng gà trưa. Giới thiệu tác giả, thể thơ và nội dung tư tưởng, nghệ huật của bài thơ ?
* Giới thiệu bài: 
 VN là 1 đất nước văn hiến.Văn hoá truyền thống VN thể hiện ngay ở những thứ quà bánh giản dị mà đặc sắc, độc đáo của từng vùng, miền. Nếu Nam Bộ có bánh tét, hủ tíu thì Huế có bún bò, giò heo, cơm hến vá các loại chè, Nghệ Tĩnh có kẹo cu đơNói đến quà bánh Hà Nội cổ truyền thì không hể quên được món phở, bún ốc và đặc biệt thanh nhã như cốm Vòng. Cốm Vòng mùa thu được Thạch Lam thể hiện rất thành công trong “ Hà Nội 36 phố phường”. Để hiểu rõ về cốm, một đặc sản quý báo của người VN, chúng ta sẽ cùng nhau phân tích qua:Một thứ quà của lúa non : Cốm.
Hoạt động thầy
Hoạt động trò
Nội dung
HĐ 1: Tìm hiểu chung về tác giả
Gọi HS đọc chú thích * SGK
(?) Em hãy cho biết đôi nét về tác giả Thạch Lam ?
HĐ 2: Tìm hiểu chung về tác phẩm
Giới thiệu đôi nét về tác phẩm?
(?) Em có thể nói những hiểu biết của em về thể tuỳ bút?
* Hướng dẫn đọc: Giọng thật tình cảm tha thiết, trầm lắng, chậm,êm
-Đọc đoạn 1,2. Gọi 2 HS đọc tiếp 2 đoạn còn lại.
-Hướng dẫn giải thích từ khó trang 17.
(?) Bài tuỳ bút này nói về cái gì ?
(?) Để nói về đối tượng ấy, tác giả đã sử dụng những phương thức biểu đạt nào? ( miêu tả, thuyết minh, biểu cảm, bình luận). Phương thức nào là chủ yếu ?
- Nêu 1 số VD để HS thấy cảm xúc cũng thấm sâu vào các chi tiết miêu tả và nhận xét, bình luận
VD: “ Dưới ánh nắng trong sạch của trời”.
 “ Cốm là thức quà đồng quê nội cỏ An Nam”.
(?) Cho biết bố cục của bài ? ( bài văn có mấy đoạn ? nội dung chính của mỗi đoạn? )
HĐ 3: Tìm hiểu sự hình thành của hạt cốm
-Cho HS đọc đoạn 1.
(?) Tác giả mở đầu bài viết về cốm bằng những hình ảnh và chi tiết nào?
(?) Em có nhận xét gì về cách dẫn nhập vào bài tuỳ bút của tác giả?
(?) Trong đoạn văn này, tác giả đã huy động giác quan nào là chủ yếu để cảm nhận về đối tượng?
(?) Em hãy tìm những từ ngữ đặc biệt là tính từ miêu tả tinh tế hương thơm và cảm giác ở đoạn này?
(?) Em có nhận xét gì về cách dùng từ ngữ của tác giả và âm điệu của đoạn văn?
-Dẫn dắt: Nhưng để có hạt cốm còn cần đến công sức, sự khéo léo của con người. Vì vậy, tiếp liền sau đoạn mở đầu, tác giả nói đến nghề làm cốm nổi tiếng nhất là ở làng Vòng.
-Cho HS đọc đoạn 2.
(?) Nhà văn có đi sâu vào tả cách thức, kỉ thuật làm cốm hay không? Chủ yếu ông dừng lạiquan sát và miêu tả cái gì? Vì sao ?
HĐ 4: Tìm hiểu giá trị đặc sắc của cốm
-Cho HS đọc đoạn 3.
(?) Nêu ý chính của đoạn này? (Chỉ bằng 1 câu, tác giả đã khái quát những giá trị đặc sắc chứa đựng trong hạt cốm rất bìng dị, khiêm nhường. Hãy tìm câu đó?)
(?) Tác giả đã nhận xét và bình luận ntn về tục lệ dùng hồng, cốm quà đồ sêu tết của nhân dân ta? Em có đồng tình với lời nhận xét và bình luận này không?
(?) Sự hoà hợp, tương xứng của 2 thứ ấy được phân tích trên những phương diện nào?
(?) Ở cuối đoạn 2, nhân nói về tập tục tốt đẹp của dân tộc, tác giả còn thể hiện quan điểm gì của mình?
HĐ 5:Tìm hiểu về sự thưởng thức cốm:
-Cho HS đọc đoạn cuối.
(?) Cho biết nội dung đoạn cuối?
(?) Sự tinh tế và thái độ trân trọng của tác giả trong việc thưởng thức 1 món quà bình dị đã được thể hiện ntn?
(?) Trước khi đưa ra lời đề nghị với những người mua, tác giả đã đưa ra 1 hình ảnh cho chúng ta thấy được sự hoà quyện của thiên nhiên hết sức tinh tế, đẹp đẽ, bay bổng. Theo em đó là hình ảnh nào?
(?) Và bài tuỳ bút được kết thúc bằng lời đề nghị những người mua cốm, em có suy nghĩ gì về lời đề nghị này?
(?) Từ đoạn này, em có suy nghĩ gì về văn hoá và ẩm thực, về những đặc điểm của nghệ thuật ẩm thực của dân tộc ?
(?) Em có cảm nhận ntn về nhận xét của tác giả: “ Cốm là thức ăn riêng biệtAn Nam” ?
HĐ 6 : Hướng dẫn Tổng kết VB
(?) Em hãy nêu những nét đặc sắc về bài tuỳ bút là gì?
(?) Tóm lại, vấn đề mà tác giả muốn trình bày với chúng ta qua bài tuỳ bút này là gì?
HS đọc
HS trả lời chú thích * SGK
HS trả lời chú thích * SGK
HS trả lời chú thích * SGK
HS nghe
HS đọc
Nói về phong vị đặc sắc, nét đẹp văn hoá trong 1 thứ quà độc đáo và giản dị của dân tộc là cốm
-Trong bài văn có những đoạn miêu tả, kể, nhận xét, bình luận nhưng nởi bật vẫn là yếu tố trữ tình là việc biểu hiện trực tiếp cảm xúc của tác giả.
-Nghe.
-Đọc.
-Cá nhân: Hương thơm của lá sen trong làn gió mùa hạ lướt qua vừng sen trên mặt hồ ® gợi nhắc đến hương vị của cốm, thứ quà đặc biệt từ lúa non.
Þ Cách dẫn nhập rất tự nhiên, gợi cảm.
 - Tác giả dùng nhiều cảm giác . Đặc biệt là khứu giác để cảm nhận hương thơm thanh khiết của lá sen và lúa non.
- Lướt qua, thấm nhuần, thanh nhã, tinh khiết, thơm mát, trắng thơm, phảng phát, trong sạch
® Miêu tả thấm đậm cảm xúc của tác giả, từ ngữ chọn lọc tinh tế, câu văn có nhịp điệu gần như 1 đoạn văn xuôi.
-Nghe.
-Đọc.
+ Không tả tỉ mĩ kỉ thuật làm cốm mà chỉ cho biết đó là cả 1 nghệ thuật “với 1 loạt cách chế biến, những cách thức làm truyền từ đời này sang đời khác, một sự trân trọng và khe khắt, giữ gìn”
+ Tác giả tập trung vào hình ảnh những cô gái hàng cốm với dấu hiệu đặc biệt là những chiếc đòn cong vút
-Đọc.
-Cá nhân: “ cốm là thức quà riêng biệt An Nam”.
+ Việc dùng cốm làm lể vật sêu tết thật thích hợp và có ý vị sâu xa bởi cốm là thức dâng của trời đất , mang trong nó hương vị vừa thanh nhã, vừa đậm đà của đồng quê nội cỏ. Nó thích hợp với việc nghi lễ của 1 xứ sở nông nghiệp lúa nước như nước ta. Thứ lễ vật ấy cùng với hồng lại càng hoà hợp , tốt đôi, biểu trưng cho sự gắn bó, hài hoà trong tình yêu đôi lứa.
-Từ 2 phương diện:
+ Màu sắc: Tác giả chú ý so sánh màu sắc của hồng và cốm với màu ngọc thạch và ngọc lựu già làm cho 2 thứ sản vật ấy càng trở nên cao quý.
+Hương vị: Một thứ thanh đạm, một ngọt sắc, 2 vị nâng đỡ nhau.
 - Tác giả bình luận, phê phán thói chuộng ngoại, bắt chước người ngoài. Những kẻ mới giàu có vô học không biết thưỏng thức và trân trọng những sản vật cao quý, kín đáo và nhũn nhặn của truyền thống dân tộc.
-Đọc.
 “ Aên cốm phải ăn thảo mộc”.
Cốm là 1 thứ quà bình dị, chẳng có gì cầu kì, tưởng chừng như không cần phải bàn về việc ăn cốm. Aáy thế mà tác giả đã có 1 cái nhìn thấu đáo và 1 thái độ văn hoá khi nói về sự thướng thức một món ăn bình dị như cốm.
+ Hình ảnh: “ Chúng ta nói rằng trời sinh ra lá sen chút bụi nào” ® Quả thật ông có sự quan sát và nhận xét tinh tế, nhạy cảm, tỉ mĩ, kỉ lưỡng.
- Ngoài vấn đề phải biết nâng niu, trân trọng những giá trị được két tinh ở cốm cái chính mà tác giả nói tới là cái nhìn văn hoá với việc ẩm thực .
-Thảo luận:
Truyền thống văn hoá ẩm thực của người VN rất phong phú, đa dạng, độc đáo, không chỉ ở những thức ăn, bánh trái thay đổi theo mùa, theo tuần tiết trong năm mà còn quan trọng ở cách ăn uống, cách thưởng thức sao cho sành điệu.
-Thảo luận:
+ Chỉ có đất nước ta mới có thứ quà đặc biệt này.
+ Đây là thức ăn được kết tinh từ hạt ngọc do trời ban tặng.Nó là sản phẩm do chính bàn tay những người nông dân VN, có mặt khắp làng quê VN.
+ Từ ngữ chọn lọc tinh tế.
+ Lối diễn đạt nhẹ nhàng mà sâu sắc thiên về cảm xúc.
+ Cảm xúc gắn liền với miêu tả, nhận xét, bình luận.
HS trả lời ghi nhớ SGK
I /Tìm hiểu chung:
 1)Tác giả : Thạch Lam (1910-1942) là nhà văn nổi tiếng,thành viên của nhóm Tự Lực văn đoàn trước CMT8 1945
 2) Tác phẩm : 
a)Xuất xứ:rút từ tập Hà Nội băm sáu phố phường(1943)
b)Thể loại : Tùy bút
C)Bố cục:
+ Đoạn 1: “ thuyền rồng”
® Từ hương thơm của lúa non gợi nhớ đến cốm và sự hình thành hạt cốm từ những tinh tuý của thiên nhiên và sự khéo léo của con người.
+ Đoạn 2:“ Cốm lànhũn nhặn”
® Phát hiện và ca ngợi giá trị của cốm- thức dâng đặc biệt thanh khiết của trời đất và đã trở thành 1 sản phẩm chứa đựng giá trị văn hoá gắn liền với phong tục sêu tết của dân tộc.
+ Đoạn 3: : “Đoạn cuối” Bàn về sự thưởng thức cốm. Ý nghĩa sâu sa trong việc hưởng thụ 1 thứ sản phẩm kết tinh nhiều giá thiên nhiên, trời đất, lời đề nghị của tác giả với những người mua và thưởng thức món quà này.
II/Phân tích
1)Sự hình thành của hạt cốm: 
- Từ ngữ chọn lọc tinh tế ® Cốm là thứ quà đặc biệt của lúa non và sự khéo léo của con người.
2)Giá trị đặc sắc của cốm:
- Nhận xét, bình luận 
 ® Cốm bình dị, khiêm nhường, một sản phẩm chứa đựng giá trị văn hoá gắn liền với phong tục của dân tộc.
3) Bàn về sự thưởng thức cốm:
Ngoài việc nâng niu, trân trọng giá trị được kết tinh ở cốm cái chính là cái nhìn văn hoá với việc ẩm thực.
III/ Tổng kết :
Ghi nhớ SGK/Tr 163
*Củng cố:
(?) Em hãy nêu những nét đặc sắc về bài tuỳ bút là gì?
(?) Vấn đề mà tác giả muốn trình bày với chúng ta qua bài tuỳ bút này là gì?
*Dặn dò:
* Học thuộc lòng 1 đoạn văn yêu thích trong bài.
* Học ghi nhớ, bài ghi.
* Sưu tầm những câu thơ nói đến cốm.
* Nắm được thể loại tuỳ bút, tác giả, tác phẩm.
-Soạn bài: Chơi chữ
+ Trả lời những câu hỏi trong bài.
+ Tìm thêm VD.