Bài giảng môn học Ngữ văn lớp 7 - Tuần 6 - Tiết 21: Bài ca Côn Sơn ( Côn Sơn ca – trích ) buổi chiều đứng ở phủ thiên trường trông ra. ( thiên trường vãn vọng )

Tuần : 6 Ngày soạn: 10/09/09
Tiết : 21. Ngày dạy:14-19/09/09
BÀI CA CÔN SƠN ( CÔN SƠN CA – Trích )
BUỔI CHIỀU ĐỨNG Ở PHỦ THIÊN TRƯỜNG TRÔNG RA.
( THIÊN TRƯỜNG VÃN VỌNG )
A . Mục tiêu cần đạt:
	Giúp HS :
 Cảm nhận được tâm hồn thơ thắm thiết tình quê của Trần Nhân Tông trong bài: “ Buổi chiều đứng ở phủ Thiên Trường trông ra” và sự hoà nhập nên thơ, thanh cao của Nguyễn Trãi qua cảnh trí Côn Sơn qua đoạn thơ trong bài” Côn Sơn ca”.
 B. Chuẩn bị:
 * Thầy: Tranh ảnh đền thờ các vua Trần ở Tức Mặc
 Tranh ảnh Côn Sơn,bảng phụ ( văn bản)
 * Trò: Đọc 2 văn bản, tìm hiểu tác giả, thể thơ và trả lời các câu hỏi tỉm hiểu văn bản.
C. Tiến trình tổ chức các hoạt động:
* Ổn định : Kiểm diện, trật tự.
* Kiểm tra bài cũ: Đọc thuộc lòng 1 trong 2 bài thơ: Sông núi nước Nam và Phò giá về kinh. Cho biết tác giả, thể thơ, vần và nội dung ý nghĩa?
* Giới thiệu bài: Tiết học hôm nay, chúng ta sẽ học qua 2 tác phẩm thơ. Một bài là của vị vua yêu nước, có công lớn trong công cuộc chống ngoại xâm, đồng thời cũng là nhà văn hoá, nhà thơ tiêu biểu của thời Trần. Còn 1 bài là của danh nhân lịch sử dân tộc, đã được UNESCO công nhận là danh nhân văn hoá thế giới. Hai tác phẩm này là 2 sản phẩm tinh thần cao đẹp của 2 cuộc đời lớn, 2 tâm hồn lớn, hẳn sẽ đưa lại cho chúng ta những điều lý thú bổ ích.
Hoạt động thầy
Hoạt động trò
Nội dung
HĐ 1: Tìm hiểu chung về VB
Cho HS đọc chú thích*.
(?) Hãy nói qua tiểu sử của Nguyễn Trãi và hoàn cảnh sáng tác “ Bài ca Côn Sơn”
Cho HS đọc đoạn trích, chú thích.
(?) Nguyên tác bằng chữ Hán và theo thể thơ khác nhưng ở đây được dịch theo thể thơ gì? em hãy nói hiểu biết của em về thể thơ lục bát?
(?) Nhận dạng cụ thể ở lời dịch này?
HĐ 2: Tìm hiểu VB
(?) Em hãy cho biết nội dung văn bản này nói về điều gì?
(?) Trong đoạn trích có từ nào được lặp đi lặp lại nhiều lần?
(?) Vậy, ta ở đây là ai? Và ta đang làm gì ở Côn Sơn?
(?) Tiếng suối chảy rì rầm lại thành như tiếng đàn, đá rêu phơi lại thành chiếu êm trong ngôn ngữ văn chương hiện tượng đó được gọi là gì? Nguyên nhân nào dẫn đến hành động ngôn ngữ ấy?
(?) Tìm những từ tả hành động của Nguyễn Trãi ở Côn Sơn?
(?) Qua những từ diễn tả hành động của ta , em có cảm nhận gì về tư thế, phong thái của nhân vật ta ở đây?
Bình: Nguyễn Trãi ở Côn Sơn trong tâm trạng của người bị nghi ngờ, bị chèn ép đành phải cáo quan về. Lẽ ra trong hoàn cảnh đó con người phải sống trong sự u uất, sự chán chường. Thế nhưng ở đây cho thấy Nguyễn Trãi rất ung dung, nhàn nhã, thanh thản, thoải mái, không vướng bận chuỵên đời.
(?) Cảnh trí Côn Sơn trong hồn thơ Nguyễn Trãi ntn? ( được gợi tả bằng những chi tiết nào?)
(?) Chỉ với vài nét chấm phá nhưng Nguyễn Trãi đá phác hoạ lên 1 bức tranh thiên nhiên với cảnh trí Côn Sơn. Theo em, đó là 1 bức tranh ntn? 
(?) Tại sao dưới ngòi bút của Nguyễn Trãi, Côn Sơn lại trở nên sống động, nên thơ và đầy sức sống nt?
(?) Em có nhận xét gì về cách diễn đạt ý của bài thơ? Dụng ý của cách diễn đạt đó?
Cho HS đọc diễn cảm lại đoạn thơ.
(?) Giọng điệu chung của đoạn thơ là gì? Những điệp từ góp phần tạo nên giọng điệu của đoạn thơ ntn?
HĐ 6:Hướng dẫn tổng kết văn bản:
Gọi HS đọc ghi nhớ SGK
(?) Qua đoạn thơ cho em hiểu thêm gì về con người Nguyễn Trãi?
HĐ 1 :Tìm hiểu chung về văn bản:
* Đọc bài thơ.
(?) Bài thơ thuộc thể thơ gì? Căn cứ vào đâu mà em biết? Vần được gieo ở những câu nào?
(?) Cho biết vài nét về tác giả Trần Nhân Tông?
(?) Bài thơ được sáng tác trong hoàn cảnh nào? 
HĐ 2 :Tìm hiểu văn bản
 * Cho HS đọc lại 2 câu đầu.
(?) Theo em, cảnh vật được miêu tả ở thời điểm nào trong ngày?
(?) Cảnh tượng chung ở Phủ Thiên Trường lúc đó ra sao?
* Có lẽ lúc tác giả về thăm quê vào dịp thu đông, có bóng chiều, sắc màu man mác, chập chờn nữa như không vào lúc giao thời giữa ban ngày và ban đêm ở chốn thôn quê, cảnh quê.
Cho HS đọc 2 câu cuối.
(?) Trong bức tranh quê tác giả gợi tả hình ảnh nào để lại ấn tượng cho em nhiều nhất?
(?) Em có nhận xét gì về cách miêu tả của tác giả trong bài thơ?
 (?) Em có nhận xét gì về cách miêu tả của tác giả trong bài thơ?
(?) Từ đó, em hãy cho biết miêu tả trong thơ có gì khác miêu tả trong văn xuôi?
(?) Qua những chi tiết, hình ảnh được miêu tả trong bài thơ, cảnh làng quê vào buổi chiều ở phủ Thiên Trường trông ra ntn?
* Đây là cảnh chiều ở thôn que âđược phác hoạ đơn sơ nhưng đậm đa sắc quê, hồn quê.
(?) Em hiểu gì về tâm hồn của tác giả trước cảnh đó?
HĐ 3 :Hướng dẫn tổng kết văn bản
 Cho HS đọc ghi nhớ.
(?) Sau khi hiểu được giá trị của bài thơ, em có ý nghĩ gì khi nhớ rằng tác giả là 1 ông vua chứ không phải là 1 dân quê?
(?) Từ sự thật về tâm hồn của vua Trần Nhân Tông như thế, em nghĩ gì về thời đại nhà Trần trong lịch sử nước ta?
HĐ 7:Luyện tập:
Nêu câu hỏi 1 SGK
Đọc đoạn trích, chú thích.
- Lục bát: Câu 6, câu 8
+ Vần: Chữ cuối câu 6 vần chữ 6 câu 8. Chữ 8 câu trên vần chữ 6 câu 6
Cứ 2 câu đổi vần
( Vần bằng)
VD: Rầm - cầm
 êm - nêm
 râm – ngâm
+ Cảnh sống và tâm hồn của Nguyễn Trãi.
+ Cảnh trí Côn Sơn trong hồn thơ Nguyễn Trãi.
-Ta, Côn Sơn, Trong.
-Ta: Nguyễn Trãi. 
+ Nghe tiếng suối, ngồi trên đá,nằm bóng mát, ngâm thơ nhàn.
-Cá nhân:
 +So sánh, liên tưởng, tưỏng tuợng.
-Cá nhân: +Nghe, ngồi, nằm, ngâm.
-Thảo luận:
 +Ung dung, nhàn nhã, thanh thản, thoải mái.
-Nghe, ghi bài.
+Suối chảy rì rầm, có bàn đá rêu phơi, có rừng thông, bóng trúc.
-Cá nhân:
-Côn Sơn thật đẹp. Tạo khung cảnh cho thi nhân ngồi ngâm thơ nhàn 1 cách thú vị.
-Thảo luận:
Nguyễn Trãi có tâm hồn gợi mở, yêu thiên nhiên.
-Thảo luận:
 Cứ 1 câu tả cảnh thì 1 câu nói về hành động, trạng thái của con người trong cảnh đó Sự giao hoà, hòa nhập giữa cảnh và người
Đọc diễn cảm
+ Giọng điệu nhẹ nhàng, thảnh thơi, êm tai. Các điệp từ góp phần tạo nên giọng điệu đó.
-Đọc ghi nhớ
 +Sự hoà hợp trọn vẹn giữa con người- thiên nhiên bắt nguồn từ nhân cách thanh cao, tâm hồn thi sĩ của chính Nguyễn Trãi
-Thảo luận, trình bày
-Đọc bài thơ, chú thích *.
-Thể thất ngôn tứ tuyệt. Căn cứ vào số câu, số chữ
Vần: Câu 2,4 “Yên”.
- HS trả lời chú thích
-Trong dịp vua về thăm quê.
-Đọc
-Xóm trước, thôn sau đã bắt đầu chìm dần vào sương khói
-Bị màn sương, làn khói bao phủ nên lúc mờ, lúc tỏ.
-Đọc, thảo luận:
 + Trẻ chăn trâu, thổi sáo dẫn trâu về nhà.
 + Cò trắng từng đôi sà xuống giữa cánh đồng đã vắng người.
- Hình ảnh cụ thể đích đáng Một bức tranh thật đẹp.Cảnh vừa có âm thanh, vừa có màu sắc tiêu biểu cho cảnh đồng quê lúc về chiều. Cảnh còn gợi cho chúng ta thấy một cuộc sống êm đềm, thanh bình.
-Thơ ít chi tiết, thiên về gợi tả còn văn xuôi nhiều chi tiết phải miêu tả tỉ mỉ, cụ thể.
- Một làng quê thanh bình, trầm lặng mà không hiu quạnh vì ở đây vẫn hé mở sự sống của con người trong sự hoà hợp với cảnh thiên nhiên.
- Tác giả là vị vua tối cao nhưng tâm hồn vẫn gắn bó máu thịt với quê hương thôn dã của mình. Một điều không dễ gì có được.
-Đọc ghi nhớ.
Vì thực tế không ít người nghĩ rằng vua ở nơi lầu son thì không thể có tình cảm gắn bó với đồng quê như thế.
- Có 1 ông vua có 1 tâm hồn cao đẹp như thế chứng tỏ thời đại đó, dân tộc ta, nhân dân ta sống rất cao đẹp đúng như sử sách từng ca ngợi
Văn bản :Bài ca Côn Sơn.
I/ Tìm hiểu chung:
 1)Tác giả- Tác phẩm:
Chú thích *
 2) Thể thơ :
 Lục bát
II/Tìm hiểu văn bản :
 1) Cảnh trí và tâm hồn của Nguyễn Trãi ở Côn Sơn:
-Điệp từ: “ta”( Nguyễn Trãi)
 -Động từ: Nghe, ngồi, nằm, ngâm
 -So sánh, liên tưởng, tưởng tượng.
 -Nguyễn Trãi đang sống trong cảnh thảnh thơi, đang thả hồn vào cảnh trí Côn Sơn rất mực thi sĩ.
2) Cảnh trí Côn Sơn trong hồn thơ Nguyễn Trãi:
-Suối chảy, đá rêu phơi, rừng thông, bóng trúc. 
 - Hình ảnh gợi tả. 
- Cảnh trí thiên nhiên khoáng dạt, thanh tĩnh, nên thơ
III/ Tiểu kết: 
Với hình ảnh nhân vật ta giữa cảnh tượng Côn Sơn nên thơ,hấp dẫn,đoạn thơ cho thấy sự giao hòa trọn vẹn giữa con người và thiên nhiên bắt nguồn từ nhân cách thanh cao,tâm hồn thi sĩ của chính Nguyễn Trãi.
Văn bản :Buổi chiều đứng ở phủ Thiên Trường trông ra
I/ Tìm hiểu chung:
 1) Thể : Thất ngôn tứ tuyệt
 2) Vần: Câu 2,4 .
 3) Tác giả- Tác phẩm: Chú thích *
II /Tìm hiểu văn bản:
1) Hai câu đầu:
 Cảnh thôn xóm lúc chiều về sắp tối.
2) Hai câu cuối:
 -Hình ảnh tiêu biểu, cụ thể, có sức gợi tả.
 - Cảnh đậm đà sắc quê, hồn quê
 - Tâm hồn tác giả gắn bó máu thịt với quê hương thôn dã.
III/ Tiểu kết :
Cảnh buổi chiều ở phủ Thiên Trường là cảnh tượng vùng quê trầm lặng mà đìu hiu. Ơû nay vẫn ánh lên sự sống con người trong sự hòa hợp với cảnh vật thiên nhiên một cách nên thơ,chứng tỏ tác giả là con người tuy có địa vị tối caonhu7ng tâm hồn vẫn gắn bó máu thịt với quê hương thôn dã.
Luyện tập:
Cả 2 đều là sản phẩm tâm hồn thi sĩ, những tâm hồn có khả năng hoà nhập với thiên nhiên. Cả 2 cùng nghe tiếng suối như nghe nhạc. Mặc dù 1 bên nhạc trời là đàn cầm, 1 bên nhạc trời là tiếng hát khác xa nhau nhưng cùng là 1, đều là nhạc cả.
*Củng cố : - Đọc thuộc lòng bài thơ :Buổi chiều đứng ở phủ Thiên Trường trông ra.Cho biết ý nghĩa bài thơ?
 - Đọc thuộc lòng bài thơ :Bài ca Côn Sơn.Cho biết ý nghĩa bài thơ?
*Dặn dò: 
Đọc bài đọc thêm
Soạn bài: Từ Hán Việt (tt)
+ Xem trước bài.
+ Soạn các câu hỏi.