Bài giảng môn học Ngữ văn lớp 8 - Tuần 21 - Tiết 78: Văn bản: Khi con tu hú

Ngày soạn: 12/ 01/ 2009
Tuần: 21 
Tiết: 78
Văn bản:
KHI CON TU HÚ
 (Tố Hữu)
A. Mục tiêu.
	Giúp h/s cảm nhận: 
	- Cảnh tượng mùa hè đầy hương sắc và sức sống trong thơ Tố Hữu.
	- Niềm yêu sống, khát khao tự do của người chiến sĩ cách mạng trong hoàn cảnh bị tù đày.
	- Rèn kĩ năng đọc thơ lục bát, phân tích sức mạnh nghệ thuật của những câu hỏi tu từ.
B. chuẩn bị.
 	- GV: Giáo án, SGK.
 	- HS: Trả lời các câu hỏi trong SGK.
C. Lên lớp.
I. Ổn định tổ chức.
II. Kiểm tra bài cũ. 4’
	- Đọc thuộc diễn cảm bài thơ “Quê hương” của Tế Hanh. Qua bài thơ em hiểu gì về quê hương của tác giả và tình cảm của tác giả đối với quê hương?
	- Hình ảnh nào trong bài thơ gây cho em ấn tượng sâu sắc nhất? Vì sao?
	A. Cánh buồm trắng giương to như mảnh hồn làng.
	B. Chiếc thuyền nhẹ hăng như con tuấn mã.
	C. Cả thân hình nồng thở vị xa xăm.
	D. Con thuyền nằm im nghe chất muối thấm dần trong thớ vỏ.
III. Bài mới.
1. Giới thiệu bài: 1’
 	Tố Hữu (1920-2002) là nhà thơ lớn, tiêu biểu của nền VHCMVN. Lớn lên giữa lúc cao trào Mặt trận dân chủ do Đảng cộng sản Đông Dương lãnh đạo đang sôi sục, Tố Hữu đã nhanh chóng tiếp thu lí tưởng cách mạng và say sưa hoạt động trong Đoàn thanh niên dân chủ. Tháng 4 năm 1939, Tố Hữu bị bắt giam. Bị tù đày thơ Tố Hữu là lời tâm niệm của người chiến sĩ cách mạng trẻ nguyện trung thành với lí tưởng “Khi con tu hú” là một trong những bài thơ như vậy.
2. Tiến trình bài dạy. 35’
Thời
gian
Hoạt động GV
Hoạt động HS
ND cần đạt
8’
Hoạt động 1: Hướng dẫn h/s đọc, chú thích, bố cục.
- GV nêu yêu cầu đọc: 6 câu đầu giọng đọc vui, náo nức, phấn chấn; 4 câu sau giọng đọc bực bội, nhấn mạnh các động từ mạnh.
? Gọi h/s đọc bài? HS nhận xét?
? Nêu những nét ngắn gọn về nhà thơ Tố Hữu?
? Bài thơ ra đời trong hoàn cảnh ntn?
? Hỏi - đáp chú thích: 1, 2, 3, 4?
? Bài thơ chia làm mấy phần? Nội dung của từng phần?
? Bài thơ được viết theo thể thơ gì?
? Em hiểu gì về nhan đề của bài thơ? Hãy viết một câu văn ngắn gọn có 4 chữ đầu “Khi con tú hú” để tóm tắt nội dụng bài thơ?
? Vì sao tiếng chim tu hú lại tác động mạnh mẽ đến tâm hồn nhà thơ?
- 2 h/s nối tiếp nhau đọc -> nhận xét.
- Tố Hữu (1920 - 2002), quê Thừa Thiên Huế.
- Là lá cờ đầu của nền thơ ca cách mạng Việt Nam.
- Nhà nước trao tặng giải thưởng HCM về văn học nghệ thuật năm 1996.
- Khi tác giả bị bắt giam trong nhà lao Thừa Phủ 7/1939.
- HS hỏi - đáp chú thích.
- 6 câu đầu: Tiếng chim tu hú thức dậy mùa hè rực rỡ trong lòng nhà thơ.
4 câu tiếp: Tâm trạng người chiến sĩ trong nhà tù.]
- Thể thơ lục bát: nhịp nhàng, uyển chuyển, giàu âm hưởng.
- Nhan đề bài thơ chỉ là một vế phụ của một câu văn trọn ý -> Khi con tu hú gọi bầy là khi mùa hè đến, người tù cách mạng càng cảm thấy ngột ngạt trong phòng giam chật chội; càng thèm khát cháy bỏng cuộc sống tự do tưng bừng ở bên ngoài.
- Vì đó là tín hiệu của mùa hè, của sự tưng bừng tự do -> tác động đến tâm hồn người tù.
I. Đọc, chú thích, bố cục.
1. Đọc.
2. Chú thích.
a) Tác giả: (1920-2002), quê Thừa Thiên Huế.
- Là lá cờ đầu
b) Tác phẩm:
7.1939:
c) Từ ngữ chú thích:
15’
Hoạt động 2: Tìm hiểu bài thơ.
? Đọc lại 6 câu câu thơ đầu? Cảnh mùa hè được gợi tả bằng những âm thanh nào?
? Những âm thanh ấy giúp ta cảm nhận được một cuộc sống ntn?
- GV: Tiếng chim tu hú gợi không gian đồng quê gần gũi, thân thuộc. Trong bài thơ “Bếp lửa” của Bằng Việt, tiếng chin tu hú gợi lại những kỉ niệm thân thương của tình bà cháu nơi quê nhà.
“Tu hú ơi chẳng đến ở cùng bà
Kêu chi hoài trên những cánh đồng xa.
? Cảnh mùa hè được tác giả cảm nhận bởi những màu sắc gì? Những sản vật nào được nhắc tới. Những sản vật ấy gợi lên cuộc sống ntn?
? Khổ thơ này tác giả sử dụng những biện pháp nghệ thuật gì? Qua đó giúp em cảm nhận được gì?
? Cảnh sắc mùa hè có phải là cảnh tác giả nhìn thấy trực tiếp hay không? Qua đó giúp em hiểu gì về nhà thơ Tố Hữu?
? Đọc 4 câu thơ cuối?
? Tâm trạng của người tù được thể hiện ở những dòng thơ nào?
? Nhận xét nhịp thơ có sự thay đổi ntn so với khổ 1, cách sử dụng từ ngữ của tác giả?
? Qua cách ngắt nhịp và sử dụng từ ngữ đó em hiểu gì về tâm trạng của người tù?
? Mở đầu và kết thúc bài thơ đều có tiếng tu hú kêu nhưng tâm trạng người tù khi nghe tiếng tu hú có sự khác nhau? Vì sao?
- GV: Tiếng chim tu hú là tiếng gọi thiết tha của tự do, của thế giới sự sống đầy quyến rũ đối với nhân vật trữ tình.
- Âm thanh tiếng chim tu hú, tiếng ve sầu.
- Tưng bừng, rộn rã.
- Màu vàng (bắp rây).
- Màu hồng (nắng đào)
màu xanh (trời xanh).
- Sản vật: Lúa chiêm đang chín.
 Trái cây ngọt dần
Bắp rây vàng hạt.
=> Sự sống đang sinh sôi nảy nở, đầy đặn, ngọt ngào.
- ĐT mạnh: dậy, lộn nhào.
Tính từ: chín, ngọt, đầy, rộng, cao.
=> Cảnh mùa hè rộn rã âm thanh, rực rỡ sắc màu, ngọt ngào hương vị. Mọi vật sống động, mạnh mẽ.
- Tố Hữu sáng tác bài thơ khi bị bắt giam trong tù. Bức tranh thiên nhiên mùa hè ấy là sản phẩm của trí tưởng tượng phong phú và sự cảm nhận tinh tế mãnh liệt của một tâm hồn trẻ trung, yêu đời -> Qua đó ta thấy tác giả là người yêu cuộc sống tha thiết, luôn khao khát tự do.
 Ta nghe hè dậy.
Mà chân muốn đạp..
- Cách ngắt nhịp bất thường 6/2 (câu 8); 3/3 (câu 6).
- Sử dụng các động từ mạnh 
(đập tan phòng, chết uất), những từ ngữ cảm thán (ôi, thôi, làm sao).
- Cảm giác ngột ngạt và uất ức cao độ -> niềm khao khát cháy bỏng muốn thoát khỏi cảnh tù ngục để trở về với cuộc sống tự do của người chiến sĩ cách mạng.
- Ở câu thơ đầu tiếng tu hú gợi ra cảnh trời đất bao la, tưng bừng sự sống lúc vào hè, tâm trạng người tù hoà hợp với sự sống, say mê cuộc sống.
Ở câu thơ cuối, tiếng tu hú gợi cảm xúc khác hẳn: u uất, nôn nóng, khắc khoải, tâm trạng của kẻ mất tự do, bị tách rời cuộc sống.
=> Hai tâm trạng được khơi dậy từ hai không gian hoàn toàn khác nhau: tự do và mất tự do.
II. Đọc – hiểu văn bản
1. Bức tranh mùa hè.
=> Cảnh mùa hè rộn rã âm thanh, rực rỡ
2. Tâm trạng người tù.
=> Cảm giác ngột ngạt và uất ức cao độ -> niềm.
5’
Hoạt động 3: Hướng dẫn tổng kết.
? Những đặc sắc về NT của bài thơ ?
? Qua NT ấy em cảm nhận được gì về nội dung bài thơ?
? Gọi h/s đọc ghi nhớ SGK?
- Thể thơ lục bát mềm mại, uyển chuyển, dễ nhớ, dễ thuộc.
- Giọng điệu thơ tự nhiên, trong sáng.
- HS rút ra từ ghi nhớ.
- HS đọc.
*/ Ghi nhớ – 20
7’
Hoạt động 4: Hướng dẫn luyện tập.
? Thơ là tiếng nơi tâm hồn của nhà thơ. Bài thơ “Khi con tu hú” cho ta thấy gì về tâm hồn thơ Tố Hữu ?
? Viết một đoạn văn tả cảnh mùa hè ở quê hương em?
- GV nhận xét, bổ sung, rút kinh nghiệm.
* HS thảo luận nhóm (3’).
- Hồn thơ nhạy cảm với mọi biểu hiện của sự sống.
- Hồn thơ yêu cuộc sống mãnh liệt, quyết tranh đấu cho tự do.
- HS làm cá nhân.
Yêu cầu: đúng hình thức, nội dụng đoạn văn.
- Không gian, màu sắc của mùa hè.
- Cảnh vật mùa hè.
- Số lượng câu: 5 -> 7 câu.
III. Luyện tập.
IV. Củng cố và hướng dẫn về nhà. 5’
	1. Củng cố: 3’
	- Cảnh sắc mùa hè hiện lên như thế nào qua cách miêu tả cau tác giả?
	- Qua đó cho thấy tâm trạng của người chiến sĩ như thế nào?
	- Qua bài thơ, em hiểu gì về tác giả Tố Hữu?
	2. Hướng dẫn về nhà: 2’
	- Học thuộc bài thơ. Soạn bài “Tức cảnh Pác Bó”.
	- Sưu tầm những câu thơ về tình yêu cuộc sống và khát vọng tự do của Tố Hữu.