Đề tài Rèn luyện kĩ năng viết bài văn tự sự cho học sinh lớp 9

MỞ ĐẦU
1.LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI:
 Trong nhà trường nói chung, trong trường THCS nói riêng, Ngữ văn là môn học trang bị cho học sinh những tri thức để đánh giá đúng các vấn đề văn học (bao gồm: tác phẩm, tác giả, các quá trình văn học ), có nghĩa là góp phần tạo cho học sinh khả năng khám phá vẻ đẹp của tác phẩm văn học trong việc tiếp nhận cũng như khả năng biết đánh giá đúng đắn, khoa học các hiện tượng.
Song song với nhiệm vụ trên là quá trình giúp học sinh hình thành và phát triển khả năng sản sinh văn bản mới (nói và viết).
Làm văn là phân môn hướng tới nhiệm vụ thứ hai này. Nó giúp học sinh hình thành những kĩ năng cần thiết để làm được bài văn, trong đó dạng bài sáng tác văn học được chú trọng đầu tiên (miêu tả, tường thuật, kể chuyện). Trong nhà trường phổ thông, nhìn chung không đặt ra yêu cầu sáng tác văn học. Tuy nhiên để phù hợp với lứa tuổi, học sinh THCS được làm quen với kiểu sáng tác, tạo tiền đề cho các em có thể vận dụng tốt trong quá trình học sau này.
Những bài văn hay loại này là những bài văn viết đúng quy cách, chân thật, có những khám phá hồn nhiên về thiên nhiên và đời sống gia đình, xã hội 
Trong chương trình Ngữ văn THCS.Tuy đã được học văn tự sự từ lớp 6 (ở THCS) nhưng vì nhiều lí do, học sinh làm loại văn này vẫn chưa tốt. Qua thực tế giảng dạy, tôi thấy học sinh còn mắc nhiều lỗi mà nếu giáo viên có thể giúp các em khắc phục được thì kết quả sẽ tốt hơn. Những hạn chế trong bài làm văn tự sự của học sinh một phần là do bản thân các em, một phần do giáo viên chưa có biện pháp giúp đỡ phù hợp.
 Là giáo viên được trực tiếp giảng dạy môn Ngữ văn lớp 9, tôi luôn trăn trở trước thực trạng chất lượng bài viết văn tự sự của học sinh. Vì vậy tôi chọn đề tài “Rèn luyện kĩ năng viết bài văn tự sự cho học sinh lớp 9”, với mục đích phân tích thực trạng chất lượng bài viết của học sinh hiện nay, đối chiếu với phương pháp giảng dạy của giáo viên, đề ra kinh nghiệm, phương pháp giảng dạy, cách thức rèn luyện kĩ năng viết bài văn tự sự cho học sinh, góp phần nâng cao hơn nữa chất lượng dạy học văn, giải quyết tình hình kém chất lượng trong dạy học văn hiện nay.
 2. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU:
 Giáo viên, học sinh lớp 9 trường THCS Tân Hiệp năm học 2010 -2011.
 Một số tiết dạy văn bản, tiếng Việt và tập làm văn của giáo viên lớp 9 trong trường mà tôi được dự giờ trao đổiû kinh nghiệm.
 Bài viết của học sinh ở các lớp được giảng dạy năm học 2010 -2011.
3. PHẠM VI NGHIÊN CỨU:
 Do thời gian và điều kiện của bản thân, trong phạm vi giải pháp, tôi tập trung đề cập đến: 
Những cơ sở lý luận để nghiên cứu giải pháp.
Thực tiễn của vấn đề nghiên cứu.
Thực trạng bài viết văn tự sự của học sinh, thực trạng quá trình giảng dạy của giáo viên.
Những giải pháp rèn luyện kĩ năng viết bài văn tự sự cho học sinh lớp 9 đạt kết quả cao.
4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU:
 Để thực hiện giải pháp tôi đã áp dụng các phương pháp nghiên cứu sau:
Nghiên cứu tài liệu:
 Nghiên cứu tài liệu nghiệp vụ dạy học môn Ngữ văn lớp 9, sách giáo khoa, sách giáo viên, ý kiến của các nhà nghiên cứu, các nhà quản lí giáo dục, quản lý chuyên môn, các giáo viên giỏi trong toàn quốc trên các bài viết đăng trên các tạp chí khoa học
Phân tích đối chiếu:
 Phân tích đối chiếu yêu cầu giữa chuẩn kiến thức, chuẩn kĩ năng đối với học sinh lớp 9 bậc THCS với những bài viết thực tế của học sinh, tìm ra những hạn chế chủ yếu của học sinh khi viết bài tự sự.
 c. Giả thuyết khoa học:
 Đưa ra những giải pháp, những đề xuất có tính khoa học để giáo viên vận dụng vào việc rèn luyện kĩ năng viết bài văn tự sự cho học sinh nhằm phát huy khả năng tư duy, khám phá, sáng tạo, năng lực giao tiếp.
B. NỘI DUNG
CƠ SỞ LÝ LUẬN:
 Từ năm 1998, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã triển khai dự án phát triển giáo dục THCS nhằm đổi mới một cách toàn diện bậc học này. Thực hiện Nghị quyết số 40/2000/QH khóa 10 ngày 9/12/2000 của Quốc hội, tháng 9 năm 2002, cả nước bắt đầu dạy học theo chương trình và SGK THCS mới bắt đầu từ lớp 6. Môn Ngữ văn là một trong những môn học có vị trí hết sức quan trọng trong hệ thống các môn học của nhà trường phổ thông cũng là môn học có nhiều thay đổi nhất trong việc đổi mới chương trình, SGK, phương pháp đến đánh giá kết quả học tập. Nhiều vấn đề được đặt ra khi phải tiếp cận một chương trình mới, trong đó vấn đề đổi mới phương pháp nâng cao chất lượng học tập của học sinh là vấn đề được đặt lên hàng đầu. Chương trình SGK Ngữ văn lớp 9 được tổ chức thực hiện từ năm 2005 -2006 đến nay đã được gần 6 năm học. Nội dung đổi mới chương trình, việc đổi mới phương pháp giảng dạy, chất lượng học tập của học sinh đã được phản ánh sôi nổi trên báo chí, trong hội thảo khoa học và các phương tiện thông tin đại chúng, song bài toán chất lượng là điều làm cho các nhà quản lý giáo dục, quản lý chuyên môn phải tính toán. 
 Quan điểm đổi mới phương pháp dạy học chương trình Ngữ văn 9 là phải kết hợp nhiều phương pháp trong dạy học, là phải “tích hợp nhiều phương pháp trong bài học, tiết học và trong cả quá trình tổ chức hoạt động dạy học trên cơ sở xác định phương pháp chính gắn với đặc trưng của môn học. Tổ chức hoạt động dạy học theo hướng tích cực, phát huy năng lực chủ động, sáng tạo ở cả người dạy lẫn người học, chú trọng khái quát nội dung kiến thức tạo thuận lợi để học sinh lĩnh hội và phát triển các thao tác tư duy khoa học. Tăng cường và sử dụng hợp lý các phương tiện trong dạy học, “nâng cao chất lượng hoạt động thực hành hướng tới đảm bảo sự phát triển năng lực cho mỗi cá nhân” (Tài liệu bồi dưỡng giáo viên dạy SGK lớp 9 -Vụ giáo dục trung học trang 6,7). Lớp 9 là lớp cuối của vòng II, đồng thời cũng là lớp cuối cùng của cấp THCS nên có một vị trí hết sức quan trọng : vừa phải tổng kết được những kiến thức, kĩ năng được học tập, rèn luyện trong bốn năm học, vừa phải chuẩn bị cho các kì thi, tạo tâm thế, tiềm lực cho học sinh học lên THPT hoặc đi vào cuộc sống. 
 Tập làm văn tự sự trong chương trình lớp 9 là sự kế thừa và nâng cao kĩ năng làm văn thể loại này mà học sinh đã được học, được rèn luyện từ các lớp dưới. Cùng với miêu tả, biểu cảm, làm văn tự sự thuộc dạng sáng tác văn học. Đặc trưng cơ bản của kiểu bài là kích thích trí tưởng tượng phong phú, xây dựng óc quan sát tinh tế cho học sinh đối với những sự việc, hiện tượng trong đời sống gia đình và xã hội, qua đó bồi dưỡng cho các em những tình cảm tốt đẹp.
 Người giáo viên bao giờ cũng muốn học trò của mình làm được những bài văn hay. Bài văn hay trước hết phải là viết đúng (đúng theo nghĩa tương đối, nghĩa là trong khuôn khổ nhà trường). Hay và đúng có mối quan hệ mật thiết với nhau. Bài văn hay trước hết phải đúng yêu cầu của đề bài, đúng những kiến thức cơ bản, hình thức trình bày đúng quy cách, đồng thời phải thể hiện sự sáng tạo, trí tưởng tượng phong phú mà vẫn chân thật, sinh động. Tuy nhiên, giúp học sinh làm được như thế không phải là dễ.
 Năm 2008, Bộ Giáo dục tiếp tục triển khai cho giáo viên trên toàn quốc một số vấn đề đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn, trong đó phương pháp giảng dạy phân môn Tập làm văn được chú trọng nhiều nhất cũng đã mở ra nhiều hướng suy nghĩ mới, giúp cho giáo viên giảng dạy tốt hơn nếu biết tự nghiên cứu và vận dụng sáng tạo hơn.
 2. CƠ SỞ THỰC TIỄN:
 a. Thực tiễn của vấn đề nghiên cứu:
 - Vấn đề đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn 9 nói chung, phân môn Tập làm văn nói riêng đã dược quan tâm rất nhiều. Với sự chỉ đạo của các cấp quản lí chuyên môn, về cơ bản, đại đa số giáo viên đã nắm được phương pháp, vận dụng sáng tạo theo tình hình địa phương và theo đối tượng học sinh. Tuy nhiên thực tế vẫn còn nhiều giáo viên thực hiện chưa đúng chức năng, chưa tích cực nghiên cứu, tìm ra phương pháp giảng dạy đạt hiệu quả cao, dẫn đến chất lượng học tập của học sinh chưa được nâng lên, trong đó chất lượng bài viết văn tự sự rất đáng quan tâm. Kết quả các bài kiểm tra và thi học kì đạt rất thấp, chất lượng bài làm của học sinh giỏi chưa thật xuất sắc.
 - Đi sâu vào tìm hiểu thực trạng chúng ta có thể thấy được sự hạn chế trong phương pháp giảng dạy của giáo viên lẫn phương pháp tự học, tự nghiên cứu của của học sinh:
 + Về phía giáo viên: 
 - Giáo viên chưa đảm bảo kết hợp và tích hợp giữa dạy Văn - Tiếng Việt và Tập làm văn. 
 + Giờ học văn bản, sự gợi mở giúp học sinh cảm thụ tác phẩm chưa đạt kết quả cao. Học sinh thụ động buộc giáo viên giảng nhiều, làm việc nhiều, làm thay cho trò, làm tê liệt sự hào hứng học văn bản của học sinh, do đó không kích thích được niềm say mê, chưa khơi gợi ý tưởng sáng tác văn chương của các em. Giáo viên cũng chưa giúp học sinh hiểu rõ và nắm vững các yếu tố nghệ thuật cơ bản khi xây dựng nên tác phẩm tự sự như tình huống, cốt truyện, nhân vật, hình ảnh có ý nghĩa biểu tượng để các em học tập, vận dụng.
 + Giờ Tiếng Việt đòi hỏi giáo viên dạy cho học sinh dùng tiếng Việt một cách chính xác để giao tiếp, có cách diễn đạt tốt trong khi tạo lập văn bản, nhưng giáo viên chưa vận dụng tối đa các tình huống giao tiếp, cho học sinh thực hành ít nên nhiều em viết sai chính tả, nghèo vốn từ, dùng từ chưa chính xác, đặt câu chưa đúng ngữ nghĩa, ngữ pháp. Đây là những yếu tố quan trọng ảnh hươ ... ác yếu tố miêu tả, biểu cảm): giáo viên chọn những lỗi tiêu biểu, nêu ra và hướng dẫn học sinh tự sửa chữa, rút kinh nghiệm cho bài viết sau.
Củng cố về nội dung và phương pháp.
Đọc bài văn hay - đoạn văn hay, biểu dương khích lệ.
Tái kiểm tra.
 Tiết trả bài viết có vai trò quan trọng trong việc kiểm tra, đánh giá rèn luyện kĩ năng viết hoàn chỉnh bài làm văn tự sự. Do đó giáo viên phải chuẩn bị thật kĩ từ khâu chấm bài đến tổ chức tiết trả bài. Làm thế nào qua tiết học giúp từng học sinh phát huy được những mặt mạnh, ưu điểm của mình và hạn chế những lỗi thuộc về kiến thức và kĩ năng làm bài. (Phía sau giải pháp người viết xin đưa một số bài viết minh họa cho các lỗi mà học sinh mắc phải trong khi làm bài tự sự và cụ thể hướng chấm bài, phê vào bài để tham khảo).
 - Đối với tiết Luyện nói: Tự sự kết hợp với nghị luận và miêu tả nội tâm: nhằm rèn luyện kĩ năng trình bày miệng một cách mạch lạc, hấp dẫn một sự việc theo ngôi kể thứ nhất hoặc ngôi kể thứ ba. Qua tiết học, củng cố kiến thức lý thuyết và kĩ năng làm bài văn tự sự có kết hợp với miêu tả nội tâm, nghị luận, có đối thoại và độc thoại.
 - Củng cố, nâng cao kiến thức và kĩ năng làm bài văn tự sự ở lớp 9 là yêu cầu cần thiết. Giáo viên có thể lồng các nội dung kiến thức cần cung cấp, các kĩ năng cần rèn luyện vào ngay nội dung bài học, vào phần củng cố hoặc vào các giờ bồi dưỡng tăng tiết. Có thể cho học sinh đối chiếu, so sánh, tìm nét giống và nét khác biệt của các kiểu bài tự sự ( gắn với thực tế đời sống hay nhiều yếu tố tưởng tượng, hư cấu, thiên về cảm xúc hay triết lí), để từ đó mở ra những ý tưởng hay cho bài viết, rèn luyện cho học sinh thành thục các bước làm bài, luyện tập viết đoạn.
 * Dạy học phân môn Văn học: 
 Giáo viên cần hướng dẫn học sinh cảm thụ các văn bản tự sự được học trong chương trình một cách đầy đủ, sâu sắc về tình huống, nhân vật, sự việc, ý nghĩa tư tưởng, tình cảm, để mở rộng quan sát, cảm nhận về đời sống xã hội, mở mang kiến thức. Đồng thời, giúp học sinh phát hiện, tiếp thu những thành tựu đặc sắc về nghệ thuật của các văn bản, có ý thức học tập, vận dụng phương pháp sáng tác của các tác giả vào bài làm văn tự sự.
* Dạy học phân môn Tiếng Việt:
 Trong các giờ học tiếng Việt, giáo viên cần giúp học sinh hiểu và vận dụng kiến thức vào những hoàn cảnh giao tiếp cụ thể (Các phương châm hội thoại, Xưng hô trong hội thoại ); rèn luyện để nắm vững nghĩa của từ và làm tăng vốn từ, dùng từ chính xác (Trau dồi vốn từ); ôn tập củng cố các kiến thức về câu, cách sử dụng dấu câu, cách dựng đoạn và liên kết đoạn, rèn luyện cách viết đúng chính tả góp phần rèn luyện kĩ năng diễn đạt cho học sinh khi làm văn nói chung và viết bài văn tự sự nói riêng đạt hiệu quả tốt nhất.
 b.2. Đối với học sinh:
 - Để đạt kết quả tốt trong việc rèn luyện kĩ năng làm văn tự sự cho học sinh, giáo viên cần chú ý hướng dẫn các em tự học ở nhà thật tốt (đọc kĩ các mẫu văn bản, soạn bài theo câu hỏi hướng dẫn học bài, nghiên cứu để nắm vững bài học lí thuyết, làm bài tập về nhà); thường xuyên đọc sách báo, các tài liệu có liên quan nhất là những tác phẩm tự sự để có định hướng tốt về đề tài và bồi dưỡng tình cảm , phát triển năng lực quan sát, trí tưởng tượng phong phú trước những sự việc, hiện tượng trong đời sống; tích cực học tập, phát biểu ý kiến xây dựng bài.
 - Học tập thật tốt phân môn Tiếng Việt để có đầy đủ kiến thức về ngữ pháp, sử dụng câu, dấu câu, từ vựng, chính tả, rèn luyện kĩ năng viết đoạn, liên kết đoạn , thường xuyên rèn luyện chữ viết để chuẩn bị tốt cho việc viết bài tập làm văn.
 - Nắm vững kiến thức về kiểu văn bản và yêu cầu khi tạo lập các kiểu văn bản, nhất là tự sự, kết hợp tốt các phương thức biểu đạt; rèn luyện các kĩ năng vận dụng kiến thức văn học về nghệ thuật dựng truyện, khắc họa nhân vật, kĩ năng diễn đạt, rèn luyện để thành thạo các kĩ năng phân tích đề, tìm ý, lập dàn bài, viết bài, sửa chữa sau khi viết.
 - Rèn luyện kĩ năng thực hành tổng hợp, mạnh dạn trong việc trình bày những cảm xúc, suy nghĩ thể hiện cách nhìn, tình cảm đối với con người và đời sống xã hội.
 Tóm lại muốn giỏi văn nói chung, học sinh phải thực sự yêu thích môn Văn, tích cực, tự giác. Phải tha thiết yêu cuộc sống, yêu cái đẹp; phải biết vui buồn trước cuộc sống của con người. Toán học là trụ cột của khoa học tự nhiên, văn học là trụ cột của khoa học xã hội. Một khi đã học tốt Toán, Văn thì các môn khác chắc chắn sẽ học tốt. Người học có quyết tâm và sự kiên trì rèn luyện thì hiệu quả sẽ cao.
 c. Kết quả:
 Với tâm huyết giảng dạy thật tốt kiểu bài làm văn tự sự kết hợp các yếu tố miêu tả, biểu cảm và nghị luận, sau khi vận dụng một số kinh nghiệm hướng dẫn học sinh phương pháp làm bài, quan tâm đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn và chú ý rèn luyện kĩ năng viết bài văn tự sự cho học sinh lớp 9, tôi nhận thấy chất lượng bài viết của học sinh các lớp do chính tôi trực tiếp giảng dạy được nâng lên rõ rệt. Biểu hiện cụ thể ở các mặt sau:
 + Đa số bài làm của các em đều đáp ứng được yêu cầu của đề về nội dung (có cốt truyện hợp lí, có ý nghĩa) , đúng thể loại (không sa vào miêu tả hoặc biểu cảm), có bố cục hoàn chỉnh, rõ ràng.
 + Nắm vững hơn phương pháp làm văn tự sự, biết chọn chi tiết kể, rất ít bài viết lan man hoặc quá sơ lược, nghèo ý.
 + Ngày càng nhiều học sinh có sự tìm tòi sáng tạo, thể hiện sự cảm nhận và óc quan sát tinh tế khi viết bài văn tự sự. Vận dụng kết hợp một cách tự nhiên các yếu tố miêu tả nội tâm, nghị luận, các hình thức đối thoại, độc thoại và độc thoại nội tâm, làm cho bài văn chân thực, sinh động và có ý nghĩa triết lí sâu sắc.
 + Rất ít bài viết còn mắc các lỗi chính tả, dùng từ. Tình trạng viết câu sai ngữ pháp, không phân đoạn hay tách đoạn tùy tiện cũng giảm đáng kể. Hầu hết các em biết sử dụng dấu câu hợp lí, phân biệt lời kể và lời thoại rõ ràng.
 Sau đây là kết quả thống kê chất lượng bài viết Tập làm văn tự sự của học sinh lớp 91, 92 ở trường trong năm học 2010-2011:
 * Bài viết Tập làm văn số 2 (Tuần 7 – tiết 34,35):
 Năm học
TSHS
 Giỏi 
 Khá
 TB
 Yếu
 Kém
2010-2011
 78
 12
 22
 35
 8
 1
 * Bài viết Tập làm văn số 3 (Tuần 14 – Tiết 68,69): 
Năm học
TSHS
 Giỏi 
 Khá
 TB
 Yếu
 Kém
2010-2011
 77
 13
 22
 32
 10
 0
 C. KẾT LUẬN
 1. Bài học kinh nghiệm: Nâng cao chất lượng dạy và học nói chung, Tập làm văn tự sự nói riêng đang là mối quan tâm của nhiều người. Làm sao để học sinh làm tốt bài văn tự sự vẫn là một trong những vấn đề thời sự của khoa học cần phải thảo luận thêm.
 Qua nghiên cứu giải pháp rèn luyện kĩ năng viết bài văn tự sự cho học sinh lớp 9, tôi rút ra được những bài học kinh nghiệm cơ bản như sau:
 - Thực hiện đổi mới phương pháp giảng dạy là phát huy tính tích cực chủ động của học sinh trong giờ học, làm cho giờ học dân chủ hơn, học sinh được thực hành giao tiếp nhiều hơn. Từ đó góp phần nâng chất lượng học tập, chất lượng bài viết của học sinh, đó là thước đo hiệu quả của giáo dục.
 - Để rèn luyện tốt kĩ năng viết bài văn tự sự cho học sinh lớp 9, cả giáo viên và học sinh đều phải có sự nỗ lực nghiên cứu, tìm tòi, sáng tạo. Giáo viên phải ý thức được vai trò, trách nhiệm của mình, nghiên cứu kĩ bài dạy, tích cực đầu tư nhiều hơn trong việc đổi mới phương pháp, đổi mới các hình thức tổ chức và sử dụng phương tiện dạy học, nhiệt tình khơi gợi hứng thú học tập của học sinh. Học sinh phải tích cực, biết tự bồi dưỡng tình yêu cuộc sống, tình yêu văn chương nghệ thuật, là chủ thể thực sự của quá trình học tập.
 - Không có một kinh nghiệm nào là duy nhất có thể chung cho mọi người.. Nếu mỗi giáo viên không ngừng học tập, kiên trì tích lũy kinh nghiệm thì chất lượng sẽ ngày càng cao hơn.
2. Hướng phổ biến và áp dụng giải pháp:
 Làm thế nào để nâng cao chất lượng bài viết văn tự sự cho học sinh là vấn đề tôi đặc biệt quan tâm và có sự tìm tòi, nghiên cứu kĩ qua kinh nghiệm giảng dạy của bản thân và các bạn đồng nghiệp, qua bài viết của nhiều đối tượng học sinh trong các lần kiểm tra và thi học kì, có sự đối chiếu giữa lý luận đổi mới phương pháp với thực tiễn. Vì vậy, đề tài có thể không chỉ có ích cho tôi mà cũng rất cần thiết cho giáo viên giảng dạy bộ môn Ngữ văn 9 đang quan tâm đến vấn đề này.
3. Hướng nghiên cứu tiếp của giải pháp:
 Do thời gian, điều kiện nghiên cứu còn hạn chế, đề tài chỉ xin nêu ra một vài giải pháp để rèn luyện kĩ năng viết văn tự sự cho học sinh lớp 9 mà bản thân tôi nghiên cứu, tích lũy được qua thực tế giảng dạy và trao đổi, học tập bạn đồng nghiệp ở trường THCS Tân Hiệp. Việc trình bày còn mang tính chủ quan của người viết nên chắc chắn có nhiều vấn đề cần tranh luận. Hướng tới, nếu được phổ biến và mở rộng phạm vi nghiên cứu, tổng hợp kinh nghiệm của nhiều người thì đề tài sẽ hoàn chỉnh và có giá trị khoa học cao hơn. 
 Vậy tôi rất mong được tiếp thu ý kiến đóng góp của Hội đồng khoa học nhà trường, Hội đồng khoa học của Phòng Giáo dục – Đào tạo và quý đồng nghiệp để kinh nghiệm được hoàn thiện hơn.
 Sáng kiến được HĐKH Tân Phong, ngày 29 tháng 4 năm 2011 
 Xếp loại :.. Người thực hiện
 Chủ tịch HĐKH
 Lê Thị Mỹ Lam