Giáo án môn học Ngữ văn 7 - Tuần 15 - Tiết 57: Một thứ quà của lúa non: cốm

Ngày soạn: tháng năm 2010
Ngày dạy: tháng năm 2010
Tuần 15
 Tiết : 57 một thứ quà của lúa non: Cốm
 I. Mục tiêu bài học: 
* Kiến thức cần đạt: Giúp học sinh: cảm nhận được phong vị đặc sắc , nét đẹp văn hóa của 1 thứ quà giản dị mà độc đáo trong cảm nhận của nhà văn; Thấy được tình cảm trân trọng của Thạch Lam đối với thứ quà dân dã. Cảm nhận được sự nhẹ nhàng, tinh tế mà sâu sắc trong lối văn của Thạch Lam.
*Kĩ năng cần rèn: Rèn đọc, cảm nhận và tìm hiểu, phân tích văn bản tùy bút.
*Giáo dục tư tưởng: Giáo dục ý thức giữ gìn bản sắc văn hoá dân tộc. 
II.Trọng tâm của bài: Tìm hiểu chi tiết
III.Chuẩn bị
*Giáo viên: Giáo án, tài liệu tham khảo
*Học sinh: Học bài cũ, xem trước bài mới ở nhà
IV. Tiến trình bài dạy:
A/Kiểm tra bài cũ (4’)
Đọc thuộc lòng bài thơ Tiếng gà trưa và nêu những nét đặc sắc về ND, NT của bài thơ ?
Trả lời dựa vào ghi nhớ-sgk-151
B/Bài mới (36’)
1.Vào bài (1’) Trên mảnh đất VN, cây lúa-hạt gạo đã trở thành một biểu tượng cho vẻ đẹp kì diệu của mảnh đất và tâm hồn tinh tế của con ng. Bằng một t/yêu đằm thắm, nhà văn Ng.Đình Thi trong tp Bài ca Hắc Hải đã ca ngợi đồng lúa đất trời VN trong 2 câu thơ rất truyền cảm trên. Trước Ng.Đình Thi có 1 nhà văn, bằng thiên tuỳ bút văn xuôi cũng đã giành t.yêu và biết bao ngôn từ đẹp như thơ để ca ngợi cây lúa VN> Đó là Th.Lam với bài Một thứ quà của lúa non: Cốm. Bây giờ chúng ta cùng thưởng thức cốm vòng-đ.sản Hà Nội qua bài văn.
2.Nội dung bài dạy (35’)
Tg
05’
10’
20’
Hoạt động của Thầy và trò
Hoạt động 1: Hướng dẫn tìm hiểu chung
- Hs đọc chú thích* (161), cho biết vài nét về tác giả Thạch Lam.
- Gv nhấn vài nét chủ yếu về t/g.
? Nêu xuất xứ, thể loại của tp ?	
- Gv: 
 + Đây là tập tùy bút viết về các thức quà riêng của Hà nội trước cách mạng tháng 8 / 1945. 
 + Tùy bút là thể loại văn xuôi thuộc loại ký, thường ghi chép những con người, sự kiện có thật mà nhà văn quan sát được. Đặc biệt nhà văn chú trọng đến bộc lộ cảm xúc, t/c, đánh giá trước vấn đề của đời sống.
Hoạt động 2: Hướng dẫn đọc hiểu văn bản.
- Gv nêu cách đọc: giọng tình cảm tha thiết, trầm lắng, chậm.
- Hs đọc văn bản.
- Hs, gv nhận xét cách đọc.
? Em hãy cho biết tp có ND là gì ?
? Em hãy cho biết tác phẩm có thể chia thành mấy phần ? Nội dung của từng phần ?
Hoạt động 3: Hướng dẫn tìm hiểu chi tiết
? Cảm xúc của tác giả bắt đầu từ đâu? Nhờ giác quan nào là chủ yếu ?
- Gv bình: Cảm giác chủ yếu có được là nhờ khứu giác. Quả thật đấy chính là cảm giác rõ nhất, đặc trưng nhất của mùa thu Việt Nam, mùa thu Hà Nội.
+ “ Sáng mát trong như sáng năm xưa
 Gió thổi mùa thu hương cốm mới ”.
+ “ Bên kia sông Đuống, 
 Quê hương ta lúa nếp thơm nồng ”.
? Tìm các từ miêu tả hạt thóc nếp đầu tiên làm nên cốm?
- Hs tìm chi tiết.
- Gv: Hạt thóc được miêu tả từ trong ra ngoài, thấy cả mùi vị từ bên trong, tả cả sự lớn dần của hạt. Sự cảm nhận bằng nhiều giác quan.
? Tại sao nhà văn lại dùng một câu hỏi giữa đoạn? Cách đặt câu hỏi như vậy có tác dụng gì?
? Đoạn văn 2 thiên về tả, kể hay biểu cảm? Nếu kể thì nhà văn đã kể các chi tiết nào về cốm làng Vòng?
 Thiên về kể:
+ Kể về thời điểm gặt lúa nếp.
+ Kể về cách chế biến.
+ Kể về tính truyền thống của nghề cốm.
+ Kể về cốm làng Vòng nổi tiếng.
? Vì sao nhà văn ko kể tỉ mỉ kỹ thuật hay công việc làm cốm mà chỉ nói qua?
? Cốm làng Vòng được miêu tả gắn với hình ảnh nào? Cách tả như thế có tác dụng gì ?
( Cô gái bán cốm xinh xinh, gọn ghẽ với cái đòn gánh hai đầu cong vút lên như chiếc thuyền rồng ).
- Gv: Cách vào bài tự nhiên thể hiện sự tinh tế và thiên về cảm giác của Thạch Lam; Thể hiện t/y sâu nặng và sự nhạy cảm đối với cảnh sắc và hương vị của 1 vùng nông thôn Hà Nội.
? Tác giả đã ca ngợi cốm như một thứ quà ntn ?
 Hs “Cốm là ... nội cỏ”.
? Qua đó, em thấy được giá trị đầu tiên của cốm là gì ?
? Cốm được dùng nhiều nhất vào việc gì tại sao ?
? Bàn luận về tục lệ “sêu tết”, Thạch Lam chú ý đến điều gì ?
? Em hiểu thêm giá trị nào của cốm từ lời bình luận trên?
? Giá trị của cốm được phát hiện trên phương diện nào ?
- Hs suy luận.
? Phần cuối, t/g bàn về sự thưởng thức cốm trên những phương diện nào? 
- Hs trả lời.
- Gv bình:
 Từ cốm mà nghĩ đến dây tơ hồng, đến quả hồng, đến hồng - cốm tốt đôi, tức hạnh phúc lứa đôi lâu bền, mà nghĩ đến phong tục tập quán tốt đẹp của dân tộc đang ngày một mai một. Tất cả làm tăng thêm chất trữ tình, tính triết lí của văn tuỳ bút.
? Vì sao khi ăn cốm phải ăn từng ít?
? T/g cảm thụ cốm bằng các giác quan nào?
? Em có nhận xét gì về cách dùng từ ngữ của t/g:
( Cũng như câu hỏi ở đầu bài văn, lời văn như đang giao tiếp, như đang khuyên răn, như đang tìm sự đồng cảm, thể hiện sự tha thiết ...)
? Bài văn có những đặc sắc nghệ thuật nào mà em cần học tập khi viết văn? 
? Bài văn cho em những hiểu biết mới mẻ sâu sắc nào về cốm? ? Em cảm nhận được giá trị nội dung nào từ bài văn?
( Cốm là thức quà đặc biệt vì nó kết tinh nhiều vẻ đẹp: quê hương (hương vị, màu sắc đồng quê), vẻ đẹp của người chế biến, của tục lệ nhân duyên, của cách mua và thưởng thức).
- Hs học ghi nhớ sgk (163)
Nội dung kiến thức
I. Đọc tìm hiểu chung
1.Tác giả : (1910 - 1942 ).
- Nguyễn Tường Lân. 
- Một nhà văn, một cây bút truyện ngắn và tuỳ bút.
- Ông là một nhà văn tinh tế, nhạy cảm và rất giàu lòng trắc ẩn.
2. Tác phẩm:
a. Hoàn cảnh sáng tác : Trích từ tập tuỳ bút “Hà Nội băm sáu phố phường” ( 1943 ). 
b. Thể loại : Ký ( Tuỳ bút ).
II. Đọc tìm hiểu chi tiết
1. Đọc tìm hiểu từ khó
*Đọc:
*Từ khó:
2. Đại ý : Một món ăn làm từ hạt gạo.
3. Bố cục:3 đoạn
- Từ đầu ... “thuyền rồng”: Nguồn gốc của cốm.
- Tiếp ... “nhũn nhặn”: Giá trị văn hoá của cốm. 
- Còn lại: Sự thưởng thức cốm.
4.Tìm hiểu chi tiết
a. Nguồn gốc của cốm. 
*. Đoạn 1 
- Cảm xúc bắt đầu từ: 
+ Hương thơm của lá sen.
+ Mùi thơm mát của bông lúa non.
-> Cảm nhận bằng khứu giác.
- Hạt thóc nếp làm nên cốm:
Là tinh hoa của trời đất, thiên nhiên.
- Câu hỏi lôi kéo sự đồng cảm và tưởng tượng của người đọc.
=> Như muốn lôi kéo sự đồng cảm và sự tưởng tượng của người đọc
*. Đoạn 2. 
- Kể về cốm làng Vòng: Kể để ngợi ca.
- Chỉ dùng một số từ biểu cảm để ngợi ca.
- Tả hình ảnh cô gái bán cốm.
 Tôn lên nét đẹp truyền thống dân tộc, mang cả nét đẹp duyên dáng của con người trong cốm làng Vòng.
b. Giá trị văn hoá của cốm.
- Là thức quà rất riêng, giản dị, độc đáo mà tinh khiết của đất và người Việt Nam.
- Là quà lễ tết, là sính lễ trong phong tục cưới hỏi.
- “ Hồng - cốm tốt đôi ”: sự hoà hợp tuyệt vời về màu sắc, hương vị -> Biểu tượng cho sự gắn bó trong tình duyên đôi lứa.
-> Cốm góp phần cho nhân duyên tốt đẹp.
=> Cốm vừa có giá trị văn hóa dân tộc, vừa có giá trị tinh thần.
+ Tác giả phê phán, chê cười thói chuộng ngoại, đáng tiếc cho tục lệ ngày một phai nhạt dần.
-> Mong muốn mọi người trân trọng và giữ gìn cốm như 1 nét đẹp văn hóa của dân tộc.
c. Sự thưởng thức cốm.
- 2 cách thưởng thức cốm: cách ăn và cách mua với thái độ văn hóa.
+ Ăn chút ít, thong thả, ngẫm nghĩ.
-> Thưởng thức cốm bằng mọi giác quan khứu giác, thị giác, xúc giác, vị giác và cả sự suy tưởng -> T/g là người tinh tế, sâu sắc, rất sành về cốm.
- Để cảm nhận được mùi thơm, màu xanh, tươi mát, vị ngọt, cái dịu dàng, thanh đạm .
+ “Hỡi các bà mua hàng!”,
“hãy”,“chớ”, “phải”, “nên” 
-> Như đang giao tiếp, như đang khuyên răn, như đang tìm sự đồng cảm, tha thiết muốn bảo lưu, gìn giữ những phong tục tập quán tốt đẹp. 
** Đó là văn hoá ẩm thực của người Việt Nam.
5 . Tổng kết.
a. Nghệ thuật.
- Kết hợp tả, kể và biểu cảm.
- Câu văn, từ ngữ giàu hình ảnh, giàu chất trữ tình.
b. Nội dung.
- Sự trân trọng nét đẹp văn hoá dân tộc trong một thứ quà giản dị.
- Sự hiểu biết sâu sắc về thứ quà đó.
- Khuyên răn những ai không trân trọng truyền thống văn hoá dân tộc.
C.Luyện tập(3’)
Sưu tầm 1 số câu thơ, ca dao nói về cốm ?
Đêm giăng chày đập vang thôn bản
 Phấn cốm bay bay phủ lá ngàn.
 (Thôi Hữu)
 Giã gạo thì ốm, giã cốm thì khoẻ.
 (Tục ngữ)
D.Củng cố(1’) Cảm nghĩ của em về Thạch Lam ntn?
(Thạch Lam là người sành cốm, sành các món ẩm thực của Hà Nôi; Có t/c dân tộc tinh tế và sâu sắc).
E.Hướng dẫn về nhà(1’)
 - Học thuộc ghi nhớ, thuộc 1 đoạn tiêu biểu.
 - Phân tích cảm xúc của t/g qua văn bản.
 - Chuẩn bị: Sài Gòn tôi yêu.