Giáo án môn Ngữ văn lớp 7 - Trường THCS TT Ba Vinh - Tiết 38: Ngẫu nhiên viết nhân buổi mới về quê (hồi tưởng ngẫu thư - Hạ tri chương)

Ngày soạn :
Ngày dạy : 
Tiết 38 :
Văn bản : NGẪU NHIÊN VIẾT NHÂN BUỔI MỚI VỀ QUÊ
 (Hồi tưởng ngẫu thư - Hạ Tri Chương)
A. Mục tiêu yêu cầu :
 Gv cần giúp hs đạt được :
	- Thấy được tính độc đáo trong việc thể hiện tình cảm quê hương sâu nặng của quê hương .
	- Bước đầu nhận biết phép đối trong câu, cùng tác dụng của nó .
B. Đồ dùng dạy học :
	- Gv : Giáo án , Sgk 
	- Hs : Bài cũ + Bài mới 
	- Tích hợp từ trái nghĩa (trẻ - già; đi - trở lại)
C. Phương pháp dạy học :
	- Vấn đáp - Giảng giải .
D. Tiến trình lên lớp :
 I. Ổn định tổ chức : (1’)
 II. Kiểm tra bài cũ :(4’)
	F Hãy đọc thuộc phần phiên âm và dịch thơ của bài “Tình dạ tứ” ?
	F Quan hệ giữa cảnh và tình được khắc hoạ như thế nào trong bài thơ ?
 III. Bài mới :
 1) Giới thiệu bài : (1’)
	Văn bản thơ “Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh” thể hiện được cảm xúc nhớ quê hương của tác giả Lí Bạch khi nhìn trăng sáng . Ngày xưa tình cảm quê hương thường thể hiện qua nỗi sầu xa xứ , ở bài thơ ta học trong tiết học này hoàn toàn khác, tình quê lại thể hiện ngay lúc vừa đặt chân tới quê nhà . Đó chính là tình huống tạo nên tính độc đáo của bài thơ, tiết học hôm nay các em sẽ tìm hiểu văn bản này .
 2) Tiến trình tổ chức các hoạt động dạy - học :
TG
Hoạt động của giáo viên
Hoạt động của học sinh
Nội dung
5’
Hoạt động 1 : Hướng dẫn hs đọc văn bản– chú thích:
- Gọi hs đọc :
+ Phần phiên âm 
+ Dịch nghĩa 
+ Dịch thơ 
- Gọi hs đọc phần chú thích 
F Thân thế nhà thơ có gì nổi bật ?
- Hs đọc 
- Đọc
- Hs trả lời (dựa vào chú thích sgk tr 127)
I. Đọc – Chú thích :
 1) Đọc văn bản :
 Sgk tr125 -126
 2) Đọc chú thích :
 Sgk tr 127 
15’
7’
8’
Hoạt động 2 : Hướng dẫn hs phân tích văn bản :
F Tại sao tác giả lại viết là “hồi tưởng ngẫu thư”? Ngẫu thư là gì ?
Gv : Ngẫu nhiên tác giả làm bài thơ chứ không phải là tình cảm bộc lộ một cách ngẫu nhiên .
F Vì sao lại là ngẫu nhiên viết ? (Có chủ định làm thơ từ đầu hay không ?) 
Gv: Tác giả không chủ định viết và vì sao lại viết, đến lúc đọc xong bài thơ người đọc mới rõ. Tình huống đầy kich tính cuối bài (tác giả bị gọi là “khách” ) là một cái sốc thực sự đối với tác giả , nhưng đó chính là duyên cớ , mà duyên cơ thì bao giờ cũng có tính chất ngẫu nhiên khiến tác giả viết thơ. Là duyên cớ không thì bài thơ không thể nào hay , không thể rung động được lòng người . Đằng sau duyên cớ ấy thể hiện tình cảm sâu nặng của tác giả đối với quê hương .
F Có gì đặc biệt trong lần về quê của tác giả ?
F Hai câu thơ đầu diễn tả sự việc gì ?
F Khi đi như thế nào ? 
F Lúc về như thế nào ?
F Có những gì thay đổi , những gì không thay đổi ?
F Em có nhận xét gì về giọng điệu của 2 câu thơ này ?
- Gọi hs đọc 2 câu thơ sau .
F Câu thơ nào dịch chưa sát ?
Gv : Ở câu này phần dịch nghĩa sát nghĩa hơn )
F Hình ảnh tác giả bắt gặp đầu tiên ở làng là bọn trẻ . Với tác giả ấn tượng rõ nhất về bọn trẻ làng là gì ?
F Lời thơ nào ghi lại ấn tượng này ?
F Vậy vì sao chỉ có nhi đồng xuất hiện để đón tiếp?
F Câu hỏi hồn nhiên thơ ngay của các em có làm cho tác giả vui lên không ?
F Em có nhận xét gì về giọng điệu của 2 câu thơ này ?
F Cả bài thơ thể hiện thái độ gì của tác giả ?
F Phép đối được thể hiện như thế nào trong bài ?(qua hình ảnh thơ nào ?)
F Tác dụng của phép đối này như thế nào ?(trong từng câu như thế nào ?)
Gv : Gv kẻ bảng và xác định các mục trong bảng theo yêu cầu của câu hỏi .
- Đáp án chuẩn :
- Nghĩa là “ngẫu nhiên viết”
- Lắng nghe .
- Vì tác giả không chủ định làm thơ ngay lúc đặt chân tới quê nhà .
- Lắng nghe .
- Về quê năm ông đã 86 tuổi , sau 50 năm làm việc xa quê .
- Lần về quê cuối cùng trong đời .
- Tác giả về quê khi đầu tóc đã bạc .
- Trẻ .
-Đã già , tóc bạc .
- Con người về già có những thay đổi .
- Tình cảm đối với quê hương thì không thay đổi.
- Bề ngoài dường như bình thản, khách quan, song vẫn phảng phất buồn
- Đọc 
- Trẻ con nhìn lạ không chào .
- Tiếng cười và giọng nói của bọn trẻ .
- Trẻ cười hỏi “khách từ đâu đến làng ?”
- Người cùng tuổi nhà thơ chẳng còn .
- Trẻ càng hớn hở bao nhiêu thì người già này càng tan nát lòng bấy nhiêu .
Trở về nơi chôn nhau cắt rốn của mình mà lại bị xem như “khách” à thật là trớ trêu .
- Giọng điệu bi hài, thấp thoáng ẩn hiện sau những lời tường thuật khách quan, hóm hỉnh .
- Thái độ đau xót, ngậm ngùi mà kín đáo trước những thay đổi của quê nhà .
- Thiếu tiểu li gia n lão đại hồi .
- Hương âm (tiếng quê)
n mấn mao (tóc mai)
- Vô cả (không đổi) 
n trôi (chỉ sự thay đổi).
- Câu 1: Dùng phép đối để kể một cách ngắn gọn quãng đời xa quê đi làm quan .
- Câu 2 : Dùng yếu tố thay đổi để làm nổi bật yếu tố không thay đổi (giọng nói quê hương) 
II. Phân tích :
 1) Tình quê hương của tác giả :
- Hai câu thơ đầu : 
“Thiếu   mao trôi”
=>Con người về già có những thay đổi (hình thể)
=>Tình cảm đối với quê hương thì không thay đổi.
- Hai câu thơ sau :
“Nhi đồng  hà xứ lai”
- Thái độ đau xót, ngậm ngùi mà kín đáo trước những thay đổi của quê nhà .
 2) Nghệ thuật :
Tìm biện pháp đối trong bài thơ .
=> Tình cảm vẫn gắn bó với quê hương cho dù đã xa quê từ trẻ .
 3) Xác định phương thức biểu đạt của các câu 1,2 :
Phương thức biểu đạt .	Tự sự	Miêu tả	Biểu cảm	Biểu cảm qua tự sự	Biểu cảm qua miêu tả
Câu 1	+	+	+	
Câu 2	+	+	+
- Gv có thể lưu ý cho hs 
+ Câu 1 : Câu kể 
+ Câu 2 : Câu tả 
+ Xét toàn bài phương thức biểu đạt là biểu cảm, song là biểu cảm gián tiếp vì trong bài có nhiều yếu tố miêu tả , đặc biệt là có rất nhiều yếu tố tự sự .
- Gọi hs đọc phần ghi nhớ 
* Ghi nhớ : sgk tr 127
 3) Củng cố : (2’)
	- Tác giả là một vị đại thần , từ giã kinh đô để trở về thăm quê : như Khuất Nguyên đã từng nói : 
	“ Hồ tử tất thủ khâu,
	 Quyên diểu quy cựu lâm”
	Nghĩa là Cáo chết tất quay đầu về phía núi gò, Chim mỏi tất bay về rừng cũ . Thú vật còn thế nữa là con người . Khi về quê con người đã thay đổi nhiều nhưng lòng quê của tác giả thì không thay đổi . Trong khoảnh khắc vừa mới đặt chân về quê cũ , tác giả đã ngậm ngùi mà bày tỏ tình cảm một cách chân thực của mình .
 4) Đánh giá tiết học : (1’)
 5) Dặn dò : (1’)
	- Học thuộc nội dung bài .
	- Học thuộc bài thơ .
	- Thực hiện phần luyện tập.
	- Xen nội dung bài học (nội dung văn bản từ phần ca dao ) chuẩn bị kiểm tra 1 tiết 
	- Xem trước bài từ trái nghĩa .
 IV. Rút kinh nghiệm , bổ sung :