Bài giảng môn học Ngữ văn lớp 7 - Tiết 104: Tìm hiểu chung về phép lập luận giải thích (Tiếp theo)

Giảng 7a Tiết.Ngày dạy..Sĩ số..Vắng.
Giảng 7b Tiết.Ngày dạy..Sĩ số..Vắng.
Giảng 7c Tiết.Ngày dạy..Sĩ số..Vắng.
	Tiết 104
TÌM HIỂU CHUNG VỀ PHÉP LẬP LUẬN GIẢI THÍCH
I. MỤC TIÊU BÀI HỌC :
1. Kiến thức: Giúp học sinh nắm được
 - Đặc điểm của một bài văn nghị luận giải thích và yêu cầu cơ bản của phép lập luận giải thích.
2. Kĩ năng:
 - Nhận diện và phân tích một văn bản nghị luận giải thích để hiểu đặc điểm của kiểu văn bản này.
 - Biết so sánh để phân biệt lập luận giải thích với lập luận chứng minh.
3. Thái độ: Giáo dục lòng yêu bộ môn cho học sinh.
II. CHUẨN BỊ:
1. GV: Bảng phụ, SGK, giáo án, ... 
2. HS: Bài soạn,SGK,vở...
III. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP:
1.Kiểm tra bài cũ: 
2.Bài mới:
	* Giới thiệu bài.
	* Tiến trình bài dạy
Hoạt động của GV
Hoạt động của HS
Nội dung bài học
Hoạt động 1: Tìm hiểu mục đích và phương pháp giải thích
I-Mục đích và phương pháp giải thích:
1-Giải thích trong đời sống:
=>Muốn giải thích được sự vật thì phải hiểu, phải học hỏi, phải có kiến thức về nhiều mặt.
=> Trong đời sống,giải thích là làm cho ta hiểu những điều chưa biết.
2-Giải thích trong văn nghị luận:
*Bài văn: Lòng khiêm tốn
-Những câu văn giải thích có tính chất định nghĩa: Khiêm tốn có thể coi là 1 bản tính căn bản,Khiêm tốn là chính nó tự nâng cao gía trị cá nhân của con người, Khiêm tốn là biểu hiện của con người đứng đắn, Khiêm tốn là tính nhã nhặn,...
-Cách liệt kê các biểu hiện của khiêm tốn, cách đối lập người khiêm tốn và kẻ không khiêm tốn là 1 cách giải thích bằng hiện tượng.
-Việc chỉ ra cái lợi của khiêm tốn, cái hại của không khiêm tốn cũng là cách giải thích về lòng khiêm tốn.
=> Phép lập luận giải thích là làm cho người đọc hiểu rõ các tư tưởng, đạo lí, phẩm chất,cần được giải thích nhằm nâng cao nhận thức, trí tuệ, bồi dưỡng tình cảm.
=> Các phương pháp giải thích: nêu định nghĩa, kể ra các biểu hiện, so sánh đối chiếu với những hiện tượng khác,.
=> Phải có mạch lạc, lớp lang, ngôn từ trong sáng, dễ hiểu.
=> Phải học nhiều, đọc nhiều, vận dụng tổng hợp các bthao tác giải thích phù hợp.
*Ghi nhớ: sgk 
- Trong cuộc sống, khi nào thì người ta cần giải thích ? 
-Hãy nêu một số câu hỏi về nhu cầu giải thích hằng ngày .
-Vì sao có lụt ? 
-Vì sao lại có nguyệt thực ?
-Vì sao nước biển mặn ? 
-Muốn giải thích các vấn đề nêu trên thì phải làm thế nào? 
-Em hiểu thế nào là giải thích trong đời sống ?
=>Trong văn nghi luận, người ta thường yêu cầu giải thích các vấn đề tư tưởng, đạo lí lớn nhỏ, các chuẩn mực hành vi của con người. Ví dụ như: Thế nào là hạnh phúc ? Trung thực là gì ? ...
+Gọi HS đọc bài văn.
-Bài văn giải thích vấn đề gì ?
 -Lòng khiêm tốn đã được giải thích bằng cách nào ?
 -Để hiểu phương pháp giải thích, em hãy chọn và ghi ra vở những câu định nghĩa như: Lòng khiêm tốn có thể coi là một bản tính,... ?
-Theo em cách liệt kê các biểu hiện của khiêm tốn, cách đối lập người khiêm tốn và kẻ không khiêm tốn có phải là cách giải thích không ?
-Việc chỉ ra cái lợi của khiêm tốn, cái hại của không khiêm tốn có phải là nội dung của giải thích không ?
-Em hiểu thế nào là lập luận giải thích ?
-Người ta thường giải thích bằng những cách nào ?
-Lí lẽ trong văn giải thích cần phải như thế nào ?
-Muốn làm được bài văn giải thích cần phải làm gì ?
- Gọi HS đọc ghi nhớ
- Khi gặp 1 hiện tượng mới lạ, khó hiểu, con người cần có 1 lời giải đáp. Nói đơn giản hơn: khi nào không hiểu thì người ta cần giải thích rõ.
- HS nêu
- Lụt là do mưa nhiều, ngập úng tạo nên.
- Mặt trăng không tự phát ra ánh sáng mà chỉ phản quang lại ánh sáng nhận từ mặt trời. Trong qúa trình vận hành, trái đất-mặt trăng-mặt trời có lúc cùng đứng trên một đường thẳng. Trái đất ở giữa che mất nguồn ánh sáng của mặt trời và làm cho mặt trăng bị tối.
- Nước sông, nước suối có hoà tan nhiều loại muối lấy từ các lớp đất đá trong lục địa. Khi ra đến biển, mặt biển có độ thoáng rộng nên nước thường bốc hơi, còn các muối ở lại. Lâu ngày muối tích tụ lại làm cho nước biển mặn.
- HS trả lời
- HS trả lời
- HS đọc
- Giải thích về lòng khiêm tốn.
- Giải thích bằng lí lẽ.
- HS ghi ra vở
- HS trả lời
- HS trả lời
- HS trả lời
- HS trả lời
- HS trả lời
- HS trả lời
- HS đọc
Hoạt động 2: Luyện tập
II-Luyện tập:
1.*Bài văn: Lòng nhân đạo
-Bài văn giải thích vấn đề về lòng nhân đạo.
-Phương pháp giải thích: 
+ Neâu caâu hoûi : theá naøo laø bieát thöông ngöôøi vaø theá naøo laø loøng nhaân ñaïo?
Sau ñoù ñöa ra moät baèng chöùng trong cuoäc soáng vaø töø baèng chöùng naøy ñi ñeán keát luaän : “nhöõng hình aûnh aáy vaø thaûm traïng aáy khieán moïi ngöôøi xoùt thöông vaø tìm caùch giuùp ñôõ. Ñoù chính laø loøng nhaân ñaïo” .
- Phaàn cuoái cuûa ñoaïn vaên taùc giaû laïi daãn lôøi cuûa thaùnh Gaêng-ñi nhaèm nhaán maïnh vaøo yù : Phaûi phaùt huy loøng nhaân ñaïo ñeán cuøng vaø toät ñoä ñeå ñaït ñöôïc tình thöông, loøng nhaân ñaïo, söï thoâng caûm giöõa con ngöôøi vôùi con ngöôøi. Ñoù chính laø neâu taùc duïng toát ñeïp cuûa loøng nhaân ñaïo.
2. Dàn ý câu tục ngữ : “Có chí thì nên”.
* Mở bài: Đi từ chung đến riêng hoặc đi từ khái quát đến cụ thể.
* Thân bài:
a/ Giải thích ý nghĩa câu tục ngữ:
- "Chí" là gì? Là hoài bão, lí tưởng tốt đẹp, ý chí, nghị lực, sự kiên trì. Chí là điều cần thiết để con người vượt qua trở ngại.
- "Nên" là thế nào? Là sự thành công,
thành đạt trong mọi việc.
 - "Có chí thì nên" nghĩa là thế nào? Câu tục ngữ nhằm khẳng định vai trò, ý nghĩa to lớn của ý chí trong cuộc sống. Khi ta làm bất cứ một việc gì, nếu chúng ta có ý chí, nghị lực và sự kiên trì thì nhất định chúng ta sẽ vượt qua được mọi khó khăn, trở ngại để đi đến thành công.
b/ Giải thích cơ sở của chân lí:
Tại sao người có ý chí nghị lực thì dẫn
đến thành công?
 - Bởi vì đây là một đức tính không thể thiếu được trong cuộc sống khi ta làm bất cứ việc gì, muốn thành công đều phải trở thành một quá trình, một thời gian rèn luyện lâu dài. Có khi thành công đó lại được đúc rút kinh nghiệm từ thất bại này đến thất bại khác. Không chỉ qua một lần làm việc mà thành công, mà chính ý chí, nghị lực,lòng kiên trì mới là sức mạnh giúp ta đi đến thành công. Càng gian nan chịu đựng thử thách trong công việc thì sự thành công càng vinh
quang , càng đáng tự hào.
 - Nếu chỉ một lần thất bại mà vội nản lòng, nhục chí thì khó đạt được mục đích.
- Anh Nguyễn Ngọc Kí bị liệt cả hai tay, phải tập viết bằng chân và đã tốt nghiệp trường đại học và đã trở thành một nhà giáo mẫu mực được mọi người kính trọng.
- Các vận động viên khuyết tật điều khiển xe lăn bằng tay mà đạt huy chương vàng.
* Kết bài:
 Khẳng định giá trị kinh nghiệm của câu tục ngữ đối với đời sống thực tiễn, khẳng định giá trị bền vững của câu tục ngữ đối với mọi người.
-Hs đọc bài văn.
-Bài văn giải thích vấn đề gì ?
-Bài văn được giải thích theo phương pháp nào ?
- Hãy lập dàn ý cho câu tục ngữ : “Có chí thì nên”.
- Gọi hs đọc dàn ý.
- Chốt lên bảng phụ
- HS đọc
- HS trả lời 
- HS trả lời
- Lập dàn ý
- Trình bày, nhận xét
- Theo dõi.
3. Củng cố:
	- Thế nào là phép lập luận giải thích?
4. Hướng dẫn về nhà:
	- Đọc bài đọc thêm sgk
	- Xem lại bài đã học
	- Chuẩn bị trước bài mới: “Sống chết mặc bay”