Bài giảng môn học Ngữ văn lớp 7 - Tiết 45: Cảnh khuya, rằm tháng riêng

NS: 
NG: 
Tiết: 45
Cảnh khuya, rằm tháng riêng
(Nguyên tiêu)
- Hồ Chí Minh - 
A. Mục tiêu:
1. Kiến thức:
- Cảm nhận và phân tích được tình yêu thiên nhiên gắn liền với lòng yêu nước, phong thái ung dung của Chủ tịch Hồ Chí Minh – nhà nghệ sĩ – chiến sĩ biểu hiện trong 2 bài thơ Người viết hồi đầu cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp ở chiến khu Việt Bắc. Bước đầu chỉ ra được những nét chung, riêng đặc sắc của hai bài thơ ấy.
2. Kĩ năng:
- Luyện kĩ năng đọc, phân tích thơ Đường luật thất ngôn tứ tuyệt, đối chiếu bản dịch và bản phiên âm chữ Hán, so sánh, đối chiếu với các bài thơ Đương và thơ Đường luật đã học.
3. Thái độ:
- Càng thêm yêu Bác, học tập ở Bác qua những bài thơ, câu truyện, và thực hiện tốt phong trào " Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh "
B. Chuẩn bị:
- Đồ dùng: ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh làm việc và ngắm trăng ở chiến khu Việt Bắc, tài liệu về Bác
HS: Vở soạn, Vở bài tập
C. phương pháp:
- Phương pháp vấn đáp, hợp tác nhóm, nêu và giải quyết vấn đề, phân tích, bình giảng.
D. Tiến trình giờ dạy.
I. ổn định: KTSS: -7B.............
II. Kiểm tra bài cũ:
? Đọc thuộc lòng và diễn cảm bài thơ Bài ca nhà tranh bị gió thu phá. Bài thơ được Đỗ Phủ sáng tác trong hoàn cảnh nào? Nội dung chính của bài
III. Bài mới:
G: Bác Hồ rất yêu trăng. ngay từ hồi còn ngồi trong ngục tối, trong nhà tù của Tưởng Giới Thạch ( 1942 – 1943), Người đã bao lần làm thơ “vọng nguyệt, dõi theo mảnh trăng thu vời vợi.. ở Việt Bắc, người rất bận, nhưng cũng đôi dịp tình cờ, Người lại trò chuyện với trăng ( Tin thắng trận – báo tiệp ) hoặc lặng ngắm vầng trăng qua cửa sổ, hay ánh trăng lai láng trên dòng sông bát ngát...
Hoạt động của Thầy 
Trò
Nội dung
? Nêu những hiểu biết của em về Chủ tịch Hồ Chí Minh?
? 2 bài thơ được sáng tác trong hoàn cảnh ntn?
G: hướng dẫn H đọc: diễn cảm, to, rõ, ngắt nhịp đúng.
G: đọc mẫu " H đọc .
? Cả hai bài thơ đều thuộc thể thơ gì?
? Bức tranh cảnh khuya được tạo ra từ những lời thơ nào?
? Có gì độc đáo trong cách tả cảnh khuya ở lời thơ thứ nhất: “Tiếng suối trong như tiếng hát xa”?( biện pháp tu từ)
? Cách tả này gợi ra một cảnh tượng ntn?
? Nhận xét về đặc sắc ngôn từ trong lời thơ thứ hai: “Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa”?
? Ngôn từ đó giúp em hình dung ra một quang cảnh ntn?
G: trong thơ cổ điển , cảnh thường tĩnh tại. còn trong thơ Bác, cảnh vận động và có sức sống.
 Trong hai câu thơ đó, tiếng suối và ánh trăng như có linh hồn, có sức sống có sự vận động khiến bạn đọc có thể hình dung khác nhau về cảnh...
? Như vậy những lời thơ ở đây đã tạo được một vẻ đẹp thiên nhiên ntn?
G: Trong thơ Bác, thiên nhiên không tách khỏi con người mà hoà với con người. Con người trong thơ Bác vừa là con người say đắm thiên nhiên, vừa là con người lo toan công việc cách mạng. lời thơ nào diễn tả điều này?
? Theo em ở câu thơ thứ nhất, Người chưa ngủ ở đây vì lí do gì?
? Trạng thái chưa ngủ ở đây phản ánh cảm xúc tâm hồn nào của tác giả?
? Trong lời thơ tiếp theo Người chưa ngủ vì lí do gì?
? Lời thơ thứ hai phản ảnh cảm xúc tâm hồn nào cảu tác giả? 
? ở đây có sự lặp lại trạng thái chưa ngủ của một con người. Điệp ngữ này có sức diễn tả các xúc cảm nội tâm nào trong con người HCM?
? Qua đó em thấy nội dung phản ánh chủ yếu của bài thơ là gì?
? Bức tranh trong SGK minh hoạ cho nội dung của văn bản nào?
? Nguyên tiêu là đêm rằm đầu tiên của một năm mới. Thời điểm này được ghi nhận bằng hình ảnh nào trong lời thơ thứ nhất: Kim dạ nguyên tiêu nguyệt chính viên?
? Vầng trăng nguyệt chính viên gợi tả một không gian ntn?
? Thời điểm nguyệt chính viên đã soi tỏ một cảnh tượng ntn trong câu thơ thứ hai?
? Sự lặp lại của từ “xuân” đã tạo nên sắc thái đặc biệt bào của đêm xuân rằm tháng riêng?
? Cảm xúc nào của tác giả gợi lên từ cảnh xuân ấy?
? Giữa đêm trăng lồng lộng ấy xuất hiện hình ảnh con thuyền chở người kháng chiến. Hãy tìm lời thơ tạo hình ảnh này?
? Em hiểu ntn về chi tiết bàn việc quân?
? Tình cảm nào của tác giả được phản ánh trong chi tiết bàn việc quân này?
? Câu thơ cuối: Khuya về bát ngát trăng ngân đầy thuyền gợi hình dung của em về một cảnh tượng ntn?
? Từ đó em hãy nhận xét về mối quan hệ giữa nội tâm với ngoại cảnh. Sự hoà hợp này cho thấy vẻ đẹp nào trong tâm hồn HCM?
? Em có nhận xét gì về những nét đặc sắc của nội dung và nghệ thuật của hai bài thơ?
G: Hướng dẫn H luyện tập.
Học sinh trình bày
HS nghe, đọc và nhận xét
H: Thất ngôn tứ tuyệt.
“Tiếng suối trong như tiếng hát xa
Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa”
H: NT so sánh Tiếng suối- tiếng hát
H: sự sống thanh bình của thiên nhiên rừng núi trong đêm.
H: Sự lặp lại động từ “lồng” tạo bức tranh toàn cảnh với cây, hoa, trăng hoà hợp sống động.
H: ánh trăng chiếu vào vòm cổ thụ, bóng cây lồng vào bóng hoa.
- ánh trăng chiếu rọi vào các vòm lá cổ thụ in bóng xuống mặt đất như muôn ngàn bông hoa.
H: Thiên nhiên trong trẻo, tươi sáng, gần gũi, gợi niềm vui sống cho con người.
“Cảnh khuya như vẽ Người chưa ngủ
Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà”
H: chưa ngủ là để thưởng ngoạn vẻ đẹp thiên nhiên cảnh đêm khuya với ánh trăng sáng láng và tiếng suối như tiếng hát đã hấp dẫn tâm hồn nhà thơ.
H: Say đắm, hoà hợp với thiên nhiên.
H: Lo cuộc kháng chiến chống Pháp gian khổ sao cho đến ngày thắng lợi.
H:Tình yêu nước thường trực trong tâm hồn tác giả.
H:Vừa tha thiết với vẻ đẹp thiên nhiên.
-Vừa thiết tha với vận mệnh của đất nước.
H: Phản ánh vẻ đẹp của đêm khuya Việt Bắc.
- Biểu hiện tình yêu thiên nhiên gắn liền với tình yêu nước trong tâm hồn HCM.
H: Hình ảnh Nguyệt chính viên nghĩa là trăng tròn nhất.
H: Không gian bát ngát tràn ngập ánh sáng trăng.
H: Sông, nước, bầu trời lẫn vào nhau.
Sông xuân nước lẫn màu trời thêm xuân.
H: - Sự sáng sủa, đầy đặn, trong trẻo, bát ngát,... tất cả đều tràn đầy sức sống.
H: Nồng nàn, tha thiết với vẻ đẹp thiên nhiên.
H: Giữa dòng bàn bạc việc quân,
Khuya về bát ngát trăng ngân đầy thuyền.
H: bàn việc quân là bàn công việc kháng chiến chống Pháp lúc này rất khẩn trương.
- Là bàn việc sinh tử của đất nước.
H: Con thuyền chở cả trăng và người kháng chiến đang lướt nhanh.
- Con thuyền chở người kháng chiến lướt trên sông trăng.
I. Tác giả và tác phẩm:
1. Tác giả:
- Hồ Chí Minh (1890 – 1969): lãnh tụ vĩ đại của dân tộc và cách mạng VN.
- Là một danh nhân văn hoá thế thới, một nhà thơ lớn.
2. Tác phẩm:
-Sáng tác:( 1946 – 1954).
3. Đọc-Tìm hiểu chú thích.
 II. Phân tích
1. Thể loại.- bố cục:
 Thất ngôn tứ tuyệt
 Bố cục.
2. Phân tích: 
Cảnh khuya
a/ Bức tranh cảnh khuya trong thơ.
“Tiếng suối trong như tiếng hát xa
Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa”
- Tả bằng ấn tượng âm thanh (tiếng suối).
- NT: so sánh Tiếng suối- tiếng hát
" sự sống thanh bình của thiên nhiên rừng núi trong đêm.
"Thiên nhiên trong trẻo, tươi sáng, gần gũi, gợi niềm vui sống cho con người.
b/ Hình ảnh con người trong cảnh khuya.
“Cảnh khuya như vẽ Người chưa ngủ
Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà”
- Say đắm, hoà hợp với thiên nhiên.
- Lo cuộc kháng chiến chống Pháp gian khổ sao cho đến ngày thắng lợi.
" Tình yêu nước thường trực trong tâm hồn tác giả
a Phản ánh vẻ đẹp của đêm khuya Việt Bắc.
- Biểu hiện tình yêu thiên nhiên gắn liền với tình yêu nước trong tâm hồn HCM.
Rằm tháng giêng
a/ Cảnh đêm rằm tháng riêng.
- Hình ảnh Nguyệt chính viên nghĩa là trăng tròn nhất.
- Không gian bát ngát tràn ngập ánh sáng trăng.
- Sông, nước, bầu trời lẫn vào nhau.
- Sự sáng sủa, đầy đặn, trong trẻo, bát ngát,... tất cả đều tràn đầy sức sống.
- Nồng nàn, tha thiết với vẻ đẹp thiên nhiên.
b/ Hình ảnh con người giữa đêm rằm tháng giêng.
“Giữa dòng bànn bạc việc quân,
Khuya về bát ngát trăng ngân đầy thuyền”.
- Lo toan công việc kháng chiến.
" tình yêu cách mạng, yêu nước.
a Tâm hồn yêu nước của Bác luôn mở rộng với thiên nhiên
Là vẻ đẹp của tình yêu đất nước.
III. Tổng kết:
1. Nội dung
2. Nghệ thuật:
3. Ghi nhớ: SGK.
IV. Luyện tập:
IV. Củng cố:
- Đọc diễn cảm hai bài thơ.
- Khái quát những nét chính về nội dung và nghệ thuật.
V. Hướng dẫn về nhà:
- Học thuộc lòng 2 bài thơ, tìm hiểu kĩ lại nội dung và NT của bài thơ.
- Đọc kĩ và thuộc lòng các văn bản đã học, các chú thích, ghi nhớ. Trả lời câu hỏi mục đọc hiểu văn bản.
- Chuẩn bị bài tiếp theo..
E. Rút kinh nghiệm:
........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................