Bài giảng môn học Ngữ văn lớp 7 - Tiết 57: Một thứ quà của lúa non: Cốm (Tiết 3)

NS: 23/11/2008 
NG: 25/11/2008
Tiết: 57
Một thứ quà của lúa non: Cốm
- Thạch Lam - 
A. Mục tiêu:
1. Kiến thức:
 + H cảm nhận được phong vị đặc sắc, nét đẹp văn hoá cổ truyền trong một thứ quà độc đáo và giản dị của dân tộc, của Hà Nội: Cốm; qua đó thấy được phần nào sự tinh tế, nhẹ nhàng mà sâu sắc trong lối văn tuỳ bút của Thạch Lam.
2. Kĩ năng: Rèn kĩ năng đọc, cảm nhận và tìm hiểu, phan tích chất trữ tình, chất thơ trong văn bản tuỳ bút.
3.Thái độ: Yêu thể loại tuỳ bút, học sinh tập viết thể loại này.
B. Phương tiện dạy học:
- Đồ dùng: 
- Tư liệu tham khảo, Tranh ảnh về cốm, làm cốm...
C. Cách thức tiến hành:
- Phương pháp: giảng bình, phát vấn, phân tích, tổng hợp..
- Hình thức tổ chức..................
D. Tiến trình giờ dạy.
I. ổn định: KTSS: -7A.............
 - 7B...........
II. Kiểm tra bài cũ:
? Đọc thuộc lòng và diễn cảm bài thơ Tiếng gà trưa?
GV: - nhận xét...................................................................................
- Cho điểm.................................................................................
III. Bài mới:
G: VN là một đất nước văn hiến. Văn hoá truyền thống VN thể hiện ngay ở những thứ quà bánh giản dị mà đặc sắc, độc đáo của từng vùng, miền. Nếu Nam Bộ có bánh tít, Hủ Tiếu thì Huế có bún bò – giò heo, cơm hến và các loại chè, Nghệ – Tĩnh có kẹo Cu - đơ...
Nói đến quà bánh Hà Nội cổ truyền thì không thể quên được món phở, bún ốc...và đặc biệt thanh nhã là Cốm Vòng ( cốm làng Vòng – Dịch Vọng, Cầu Giấy). Cốm Vòng mùa thu càng dậy hết sắc hương qua những trang văn tuỳ bút chân thành, tài hoa của những nghệ sĩ Hà Nội như Thạch Lam, Nguyễn Tuân.
Hoạt động của Thầy
HĐ củaTrò
Nội dung
? Trình bày những hiểu biết của em về Thạch Lam?
G: Bổ sung: 
Ông thường quan tâm đến những con người bình thường và cả những người nghèo khổ trong xã hội, với một tinh thần nhân đạo và sự cảm thông thấm thía. Thạch Lam đặc biệt tinh tế, nhạy cảm khi nắm bắt và diễn tả những cảm xúc, cảm giác cảu con người trước thiên nhiên, cuộc sống và của chính mình.
Với một lối văn nhẹ nhàng, trong sáng mà sâu lăng. Ông là cây bút sở trường về truyện ngắn và cũng thành công trong tuỳ bút.
?Nêu xuất xứ của tác phẩm?
GV: Yêu cầu đọc với giọng thật tình cảm tha thiết, trầm lắng, chậm, êm..
G: đọc mẫu 
G: Hướng dẫn H tìm hiểu từ khó.
? Văn bản trên được viết theo thể loại nào?
? Em hiểu gì về thể loại này?
G: Tuỳ bút: Là thể loại văn xuôi, thuộc loại kí ( bút kí), thường ghi chép những hình ảnh, sự việc, câu chuyện có thật mà nhà văn quan sát, chứng kiến.
Tuỳ bút thiên về biểu cảm, chú trọng thể hiện cảm xúc, tình cảm. suy nghĩ của tác giả trước những vấn đề của đời sống.
? Văn bản này có thể chia làm mấy phần? Giới hạn và nội dung từng phần?
 G: yêu cầu H đọc thầm đoạn 1, chú ý đoạn văn đầu tiên từ đầu đến của trời.
? Nội dung của đoạn em vừa đọc là gì?
? Cội nguồn của cốm là từ đâu?
? Tìm các từ miêu tả hạt thóc nếp đầu tiên làm nên Cốm?
? các từ ấy đã miêu tả hạt thóc nếp đầu tiên đó ntn?
? Nhà văn dùng câu hỏi ở giữa đoạn có tác dụng gì?
? Em có nhận xét gì về lời văn, điệu văn, nhịp văn, cách miêu tả?
? Cảm xúc về cội nguồn của Cốm nhờ giác quan nào là chủ yếu?
? H đọc thầm tiếp đến thuyền rồng.
? Đoạn văn bày thiên về kể, tả hay biểu cảm?
? Nếu kể thì nhà văn đã kể về chi tiết nào?
? ở đây tác giả có đi sâu vào tả cách thức, kĩ thuật làm Cốm hay không?Tại sao?
? Tại sao Cốm gắn với tên làng Vòng?
? Chi tiết nào vẽ lên nét đẹp truyền thống của cô gái bán Cốm làng Vòng?
? Từ những lời văn trên, cảm xúc của tác giả được bộc lộ ntn?
? Lời bình luận “ Cốm là thứ quà riêng biệt của đất nước...” gợi cho em cách hiểu mới mẻ nào về Cốm?
? Theo dõi lời bình luận thứ 2. em hãy cho biết, tác giả bình luận về vấn đề gì?
? Tại sao tác giả lại nghĩ đến cốm gắn với quà sêu tết?
? Sự hoà hợp tương xứng hồng Cốm được phân tích trên những phương diện nào?
? Em hiểu thêm giá trị nào của Cốm từ lời bình luận đó của tác giả?
? Như vậy ở phần VB này, giá trị của Cốm được phát hiện trên phương diện nào?
? Qua đó, tác giả muốn truyền tới bạn đọc tình cảm và thái độ nào trong ửng xử với thức quà dân tộc là Cốm?
? Em có nhận xét gì về cách dùng từ trong đoạn văn này?
? Đoạn này tác bàn về cách thưởng thức cốm trên phương diện?
? Những từ nào miêu tả hương vị của Cốm khi ăn nhà văn đã cảm nhận ( Thể hiện) sự tinh tế trong việc cảm nhận của hương vị đó ntn?
? Tại sao tác giả lại có câu kêu gọi “ hỡi các bà mua hàng....”! câu than gọi đó có tác dụng gì?
? Bằng những lí lẽ nào để tác giả thuyết phục người mua Cốm hãy nhẹ nhàng mà nâng đỡ...
? Những lí lẽ đó cho thấy tác giả có thái độ ntn đối với “Thứ quà của lúa non”?
? Qua văn bản, nhà văn đã thể hiện tám lòng ntn đối với văn hoá dân tộc
Tổng kết nội dung và nghệ thuật
GV đọc cho học sinh nghe đoạn bình của nhà văn Nguyễn Tuân, Vũ Bằng về Cốm .
HS nghe
H: Được rút từ tập “ Hà Nội băm sáu phố phường” ( 1943).
2HS đọc lại và nhận xét
H: Tuỳ bút:
H: Bố cục: 3 phần
+ P1: từ đầu " thuyền rồng: cảm nghĩ về nguồn gốc của cốm.
+ P2: Tiếp " nhũn nhặn: cảm nghĩ về giá trị văn hoá của cốm.
+ P3: Còn lại " cảm nghĩ về sự thưởng thức cốm.
H: cội nguồn của cốm.
H: lúa đồng quê.
H: làm trĩu thân lúa, vỏ xanh, bên trong có một giọt sữa trắng thơm...
H: Tả từ trong ra ngoài, thấy cả mùi vị từ bên trong, tả cả sự lớn dần của hạt nếp.
H: lôi kéo sự đồng cảm và sự tưởng tượng của người đọc hoà vào cảm xúc của nhà văn.
a lời văn giàu hình ảnh đựơc tạo ra bằng cảm giác, tưởng tượng, điệu văn nhẹ nhàng, êm ái ngắt nhịp đều bởi dấu phẩy..
H: Khứu giác.
H: Thiên về kể,
H: kể về thời điểm gặt lúa nếp, cách chế biến....
H: Vì làng Vòng nổi tiếng về nghề Cốm. Cốm làng Vòng dẻo thơm, ngon nhất.
H: Bộ quần áo gọn ghẽ với 2 đầu đòn gánh cong cong như thuyền rồng
H: theo dõi đoạn 2: ( tiếp theo đến nhũn nhặn).
H: Cốm là quà tặng của đồng quê, Cốm là đặc sản cảu dân tộc vì nó kết tinh hương vị tinh khiết của đồng quê
a Cốm là quà quê, thứ quà thiêng liêng..
H: Dùng Cốm để làm quà tết.
H: gắn Cốm với sêu tết là gắn một thức ăn dân tộc với lễ cưới dân tộc từ Cốm mà nghĩ đến tơ hồng, quả hồng đến hồng cốm tết đôi " HP lứa đôi lâu bền " làm tăng thêm chất trữ tình của văn tuỳ bút.
H: hoà hợp về màu sắc, hương vị.
H: góp phần cho nhân duyên tốt đẹp...
H: Giá trị tinh thần, giá trị văn hoá dân tộc.
H: trân trọng, giữ gìn Cốm như một vẻ đẹp văn hoá dân tộc.
H: sử dụng nhiều tính từ miêu tả, gợi cảm, gợi liên tưởng
H: theo dõi phần cuối của văn bản 
H: 2 Phương diện:
 + cách ăn Cốm
+ Cách mua Cốm
H: Cốm là lộc của trời, cái khéo léo của con người; là sự cố sức tiềm tàng và nhẫn nại của thần lúa.
H: Xem Cốm như một giá trị tinh thần thiêng liêng đáng được chúng ta trân trọng, giữ gìn.
H đọc to, rõ mục ghi nhớ 
I. Tìm hiểu tác giả và tác phẩm:
1. Tác giả:
Thạch Lam ( 1910 – 1942) . Là thành viên của nhóm Tự Lực văn đoàn.
- Có sở trường về truyện ngắn
2. Tác phẩm:
Được rút từ tập “ Hà Nội băm sáu phố phường” ( 1943).
3. Đọc-Tìm hiểu chú thích.
II. Phân tích:
1. Thể loại- bố cục:
a/ thể loại :Tuỳ bút.
- Là thể loại văn xuôi, thuộc loại kí ( bút kí), thường ghi chép những hình ảnh, sự việc, câu chuyện có thật mà nhà văn quan sát, chứng kiến.
- Tuỳ bút thiên về biểu cảm, chú trọng thể hiện cảm xúc, tình cảm. suy nghĩ của tác giả trước những vấn đề của đời sống.
b/ Bố cục: 3 phần:
2. Phân tích:
a/ Cảm nghĩ về nguồn gốc của Cốm:
* Cội nguồn của Cốm:
- “ Các bạn...lúa non không?
" 3 câu miêu tả, 1 câu hỏi tu từ.
a lời văn giàu hình ảnh đựơc tạo ra bằng cảm giác, tưởng tượng, điệu văn nhẹ nhàng, êm ái ngắt nhịp đều bởi dấu phẩy..
*/ Nơi Cốm nổi tiếng.
- Làng Vòng
a yêu quý trân trọng cội nguồn trong sạch, đẹp đẽ giàu sắc thái văn hoá dân tộc của Cốm.
2. Cảm nghĩ về giá trị của Cốm:
+ giá trị tinh thần:
- Cốm là thứ quà thiêng liêng.
+ giá trị văn hoá dân tộc.
- Cốm dùng làm lễ vật sêu tết.
" Tạo sự gắn bó, hài hoà trong tình duyên, đôi lứa.
" sử dụng nhiều tính từ miêu tả, gợi cảm, gợi liên tưởng
a Cảm nghĩ về giá trị của Cốm.
3. Cảm nghĩ về sự thưởng thức Cốm:
+ Cách ăn Cốm: Từng ít một, thong thả, ngẫm nghĩ
+ Cách mua Cốm: thanh lịch nhã nhặn
III. Tổng kết:
1. Nội dung:
2. Nghệ thuật:
* Ghi nhớ: SGK.
V. Luyện tập:
IV. Củng cố:
G: Hệ thống lại nội dung đã học.
? Nêu những nét đặc săc về nội dung và nghệ thuật của văn bản này?
V. Hướng dẫn:
- Học thuộc lòng đoạn văn mà em thích. Nắm được ND, NT đặc sắc của bài.
- Soạn bài: Sài Gòn tôi yêu.
E. Rút kinh nghiệm: 
.........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................