Bài giảng môn học Ngữ văn lớp 7 - Tiết 59: Chơi chữ (Tiếp)

Tiết 59 . CHƠI CHỮ
I . MỨC ĐỘ CẦN ĐẠT
- Hiểu thế nào là chơi chữ và tác dụng của chơi chữ
- Nắm được các lối chơi chữ
- Biết cách vận dụng phép chơi chữ vào thực tiễn nói và và viết
II . TRỌNG TÂM KIẾN THỨC, KĨ NĂNG
1 . Kiến thức
- Khái niệm chơi chữ
- Các lối chơi chữ
- Tác dụng của phép chơi chữ
2 . Kĩ năng
- Nhận biết phép chơi chữ
- Chỉ rõ cách nói chơi chữ trong văn bản.
III . CHUẨN BỊ
1 . Giáo viên : Soạn kĩ giáo án, bảng phụ
2 . Học sinh : Soạn bài theo câu hỏi SGK
IV . TIẾN TRÌNH TIẾT DẠY
1 . Ổn định tổ chức
2 . Kiểm tra bài cũ
§äc 1 ®v, ®o¹n th¬ cã dïng ®iÖp ng÷ vµ cho biÕt thÕ nµo lµ ®iÖp ng÷ ? Td cña ®iÖp ng÷ ? (Tr¶ lêi dùa vµo ghi nhí ).
3 . Bµi míi
Hoạt động 1 . Khởi động
 Ở d©n téc nµo, ng«n ng÷ nµo còng cã h.t­îng ch¬i ch÷. Tuy nhiªn ë mçi ng«n ng÷ kh¸c nhau, h.t­îng ch¬i ch÷ ®­îc b.hiÖn 1 c¸ch kh¸c nhau. Bµi h«m nay sÏ gióp chóng ta hiÓu vÒ h.t­îng nµy.
Ho¹t ®éng cña thÇy và trò
Néi dung kiÕn thøc
Hoạt động 2
-Hs ®äc vd (B¶ng phô).
-Trong bµi ca dao cã mÊy tõ lîi ? (3 tõ ).
-Em h·y gi¶i thÝch nghÜa cña tõ lîi ë dßng th¬ thø 2 ?
-Tõ lîi ë dßng th¬ thø 4 cã nghÜa lµ g×? -Hai tõ lîi nµy cã g× gièng vµ kh¸c nhau ? Chóng lµ tõ ®ång ©m hay lµ tõ ®ång nghÜa ?
-Khi ®äc ®Õn c©u 3 th× em hiÓu lêi cña thÇy bãi nh­ thÕ nµo ? Vµ khi ®äc ®Õn c©u 4, em cã hiÓu nh­ thÕ n÷a kh«ng ? V× sao?
-Gv: ë ®©y bµ giµ hæi chuyÖn lîi léc, thÇy bãi chiÒu theo ý bµ mµ tr¶ lêi b»ng c¸ch cè ý dïng tõ lîi nh­ng theo 1 nghÜa kh¸c, kh«ng liªn quan g× víi tõ lîi tr­íc. Hai tõ ®ång ©m nµy ®· t¹o nªn chÊt hµi h­íc cho bµi ca dao. TiÕng c­êi bËt ra sau khi hiÓu ®­îc hµm ý cña t¸c gi¶ d©n gian: Bµ ®· giµ råi, lÊy chång lµm g× n÷a.
-Hs ®äc vÝ dô 2 – Chó ý tõ co mau.
-Em h·y gi¶i nghÜa c©u ®è trªn ?
- ë 2 vd trªn cã sd b.p tu tõ ch¬i ch÷, vËy em hiÓu thÕ nµo lµ ch¬i ch÷ ?
-Hs ®äc vÝ dô (B¶ng phô).
Hoạt động 3
-Tõ “ranh t­íng” ë VD1 gÇn ©m víi tõ nµo? 
-ë VD2, c¸c tiÕng trong 2 c©u th¬ cña Tó Mì cã phÇn nµo gièng nhau ?
-C¸ ®èi-cèi ®¸, mÌo c¸i-m¸i kÌo, ë VD3 cã mlh g× vÒ mÆt ©m thanh ?
-Tõ “sÇu riªng” ë VD4 nªn hiÓu lµ g× ?
-Ngoµi nghÜa ®ã ra cßn nghÜa nµo kh¸c?
-Ta thg gÆp n lèi ch¬i ch÷ nµo ?
-Ch¬i ch÷ thg ®­îc sd ë ®©u ?
-§äc bµi th¬ cña Lª QuÝ §«n vµ cho biÕt t¸c gi¶ ®· dïng n tõ ng÷ nµo ®Ó ch¬i ch÷ ?
Hoạt động 4
-Mçi c©u sau ®©y cã n tiÕng nµo chØ c¸c sù vËt gÇn gòi nhau ? C¸ch nãi nµy cã ph¶i lµ ch¬i ch÷ kh«ng ?
-S­u tÇm 1 sè c¸ch ch¬i ch÷ trong s¸ch b¸o? 
I-ThÕ nµo lµ ch¬i ch÷
*VÝ dô 1: sgk (163 ).
-Lîi1: Ých lîi, lîi léc.
-Lîi 2,3: phÇn thÞt bao quanh r¨ng.
->Gièng nhau vÒ ©m thanh, nh­ng nghÜa l¹i kh¸c xa nhau – Tõ ®ång ©m.
*VÝ dô 2: Trªn trêi rít xuèng co mau lµ g× ? (C©u ®è )
-Co mau: mo cau ->nãi l¸i.
*Ghi nhí 1: sgk (164 ).
II-C¸c lèi ch¬i ch÷
*VÝ dô:
(1) Ranh t­íng: danh t­íng->gÇn ©m.
(2) Gièng nhau ë phô ©m m->®iÖp ©m.
(3) C¸ ®èi-cèi ®¸, mÌo c¸i-m¸i kÌo
->nãi l¸i
(4) SÇu riªng:
-Lµ lo¹i c©y ¨n qu¶ ë Nam Bé, qu¶ cã gai tr«ng nh­ mÝt.
-ChØ tr.th¸i t×nh c¶m buån, tr¸i víi vui chung.
->tõ ®ång ©m, tõ tr¸i nghÜa.
*Ghi nhí 2: sgk (165 ).
III-LuyÖn tËp
1-Bµi 1 (165 ):
-Bµi th¬ dïng tõ ®ång nghÜa: R¾n (loµi r¾n) – R¾n (cøng ®Çu, khã b¶o).
-Liu ®iu (r¾n nc), r¾n (r¾n th­êng), hæ löa (r¾n cã näc ®éc), mai gÇm (c¹p nong, r¾n ®éc), r¸o (r¾n r¸o, rÊt hung d÷ vµ cã näc ®éc), l»n (r¾n th»n l»n) tr©u (r¾n hæ tr©u), hæ mang (r¾n ®éc).
2-Bµi 2 (165 ):
C¸c tiÕng chØ c¸c sù vËt gÇn gòi nhau:
-ThÞt, mì ; dß,nem, ch¶: Thuéc nhãm thøc ¨n liªn quan ®Õn chÊt liÖu thÞt. 
->ch¬i ch÷ dïng tõ gÇn nghÜa, tõ ®ång ©m.
-Nøa, tre, tróc, hãp: Thuéc nhãm tõ chØ c©y cèi, thuéc hä tre. -> tõ ®ång ©m, tõ gÇn nghÜa.
=>T¹o sù liªn t­ëng ng÷ nghÜa lÝ thó.
3-Bµi 3 (166 ):
 Tr¨ng bao nhiªu tuæi tr¨ng giµ
Nói bao nhiªu tuæi gäi lµ nói non.
4 . Củng cố 
- Thế nào là chơi chư ? Các lối chơi chữ 
5 . H­íng dÉn tự học
-Häc thuéc ghi nhí, lµm bµi 4 (166 ).