Bài giảng môn học Ngữ văn lớp 7 - Tiết 9: Ca dao, dân ca những câu hát về tình cảm gia đình

Ngày soạn
Ngày giảng.
Tiết 9
 Ca dao, Dân ca
Những câu hát về tình cảm gia đình
A.Mục tiêu:
1.Kiến thức:
- Hiểu được ca dao, dân ca
- Tình cảm yêu quý nhớ thương và ơn nghĩa thấm thía sâu nặng dành cho những người ruột thịt
- Hình ảnh thơ lục bát với các hình ảnh so sánh, ẩn dụ quen thuộc.
2. Rèn kĩ năng phân tích thơ, cảm nhận vẻ đẹp của dân ca, ca dao việt nam.
3. Thái độ: Yêu thương và ơn nghĩa với những người thân trong gia đình.
B. Chuẩn bị:
C. Phương pháp: Nêu vấn đề, vấn đáp, phân tích, bình giảng....
D. Tiến trình bài dạy
I. ổn định tổ chức:
II. Kiểm tra bài cũ:
? Cuộc chia tay của anh em Thành và Thuỷ diễn ra như thế nào? Từ cuộc chia tay này muốn nhắn nhủ người đọc điều gì?
III. Bài mới:
Đối với tuổi thơ mỗi người Việt Nam, ca dao- dân ca là dòng sữa ngọt ngào, vỗ về an ủi tâm hồn chúng ta qua lời ru ngọt ngào của bà, của mẹChúng ta lớn dần lên từ dòng sữa đó.Bây giờ ta cùng nhau đọc lại, lắng nghe, suy ngẫm. 
Hoạt động của thầy
Hoạt động của trò
Nội dung 
GV hướng dẫn học sinh đọc: Đọc chú ý ngắt nhịp thơ lục bát, giọng dịu nhẹ, chậm êm, vừa thành kính, vừa nghiêm trang.
GV đọc mẫu.
HS đọc chú thích
* Ca dao: là những bài thơ dân gian do ND LD sáng tạo nên, phần lớn là thơ lục bát phản ánh đời sống, tâm hồn của họ
? Bài ca dao là lời của ai? Nói với ai? Hình thức?
? Bài ca dao đã diễn tả tình cảm gì?
? Chỉ ra cái hay của ngôn ngữ, hình ảnh, âm điệu của bài ca dao này?
? Bài ca dao đã sử dụng biện pháp nghệ thuật gì để biểu hiện công lao to lớn của cha mẹ?
? Từ láy “mênh mông” diễn tả thêm ý gì khi nói về công ơn cha mẹ?
? Từ nào trong câu ca dao nói lên lời khuyên tha thiết của cha mẹ?
? Em còn biết những câu ca dao nào nữa nói về công ơn trời biển của cha mẹ?
? Bài ca dao là tâm trạng của ai?
? Chủ thể trữ tình
? Tâm trạng đó được bộc lộ thật xúc động và thấm thía qua lời ca nhờ những chi tiết ntn?
? Tâm trạng đó gắn với thời gian nào?
- Điệp từ “chiều chiều” --> sự triền miên của thời gian và tâm trạng
? Không gian diễn ra tâm trạng?
- Người phụ nữ đứng như tạc tượng vào không gian, nỗi buồn nhớ trào dâng trong lòng
? Người con gái mang nỗi niềm gì?
? Nỗi nhớ ấy được đặc biết diễn tả bằng động từ gì?
--> Bài ca giản dị, mộc mạc mà đau khổ, xót xa
? Bài ca dao thứ 3 diễn tả điều gì?
? Những tình cảm đó được diễn tả ntn? Có gì độc đáo?
- Nhìn những sự vật đó mà trong lòng cháu trào lên nỗi nhớ thương, lòng yêu kính da diết, lắng sâu.
? Đọc câu ca dao, em bắt gặp lối nói rất quen thuộc nào trong ca dao?
? Nội dung bài ca dao?
? tình cảm anh em thân thương được diễn tả ntn? Tìm từ ngữ diễn tả?
? Để diễn tả sự gắn bó của anh em trong gia đình, ca dao đã sử dụng cách nói nào?
? Bài ca dao khuyên nhủ điều gì? ( câu cuối)
 ? Những biện pháp nghệ thuật nào được 4 bài ca dao sử dụng? 
3 HS đọc và nhận xét
* Dân ca: là những bài hát trữ tình dân gian của mỗi miền quê. Dân ca có lời thơ là ca dao
--> cả 2 đều thuộc thể loại thơ trữ tình
H- Đọc bài ca dao 1
- Lời của người mẹ nói với con qua điệu hát ru
- Công lao trời biển của cha mẹ đối với con và bổn phận của kẻ làm con trước công lao to lớn ấy
- Sử dụng lối ví von quen thuộc của ca dao, lấy những cái to lớn, mênh mông, vĩnh hằng của tự nhiên để so sánh với công cha, nghĩa mẹ. Đây là những biểu tượng truyền thống của văn hoá phương Đông, nó là cảm nghĩ dân gian, dễ hiểu, thấm sâu 
- Diễn tả công lao của cha mẹ vô cùng to lớn, bao la.
- “Cù lao chín chữ” --> hình ảnh quen thuộc nói lên lòng biết ơn sâu nặng của con đối với cha mẹ, tăng thêm âm điệu tôn kính, nhắn nhủ, tâm tình của câu hát.
“Công cha ... đạo con”
H- Đọc bài ca dao 2
- Tâm trạng, nỗi lòng người con gái lấy chồng xa quê nhớ mẹ nơi quê nhà. Đó là nỗi buồn xót xa, sâu lắng, đau tận trong lòng, âm thầm không biết chia sẻ cùng ai.
- buổi chiều là lúc gợi cái tàn lụi, gợi buồn, gợi tình thương nhớ. Chiều là thời điểm của sự trở về vậy mà người con gái vẫn bơ vơ nơi quê người.
- “ngõ sau” vắng lặng, heo hút --> gợi cảnh ngộ cô đơn của thân phận người phụ nữ dưới chế độ phong kiến
- Nhớ về quê mẹ mà thấy mình lẻ loi, đau xót.
- “Trông về” --> 1 cái nhìn đăm đắm, đầy thương nhớ . “Ruột đau chín chiều” --> cách nói rất cụ thể về nỗi đau quặn lòng da diết
H- Đọc bài 3
- Dùng 1 sự vật rất bình thường để nói lên nỗi nhớ và lòng kính yêu
Nuột lạt gợi nhớ đến công lao của ông bà đã xây dựng ngôi nhà ...
Nuột lạt còn đó mà ông bà đã đi xa --> biểu tượng của sự kết nối bền chặt như tình cảm huyết thống
_ So sánh tăng cấp “ bao nhiêu.... bấy nhiêu” --> Lòng biết ơn ông bà vô hạn của con cháu--> câu ca dao nói lên 1 tình cảm đẹp của con người Vn. Có hiếu thảo với cha mẹ thì mới biết “ nhớ” ông bà tổ tiên 
H đọc bài ca dao 4
- Cùng chung--> điệp 2 lần làm nổi bật mối quan hệ rất thân thiết của anh em trong gia đình
- So sánh hình ảnh: như thể tay chân. H/ả mang đậm màu sắc dân gian--> anhem phải biết yêu thương nhau gắn bó đỡ đần nhau
- Anh em ruột thịt có biết yêu nhau hoà thuận thì cha mẹ với “vui vầy”, sống hạnh phúc. 
--> Cách sống, cách cư xử đầy tình nghĩa tốt đẹp của anh em trong gia đình
- Thể thơ lục bát, giọng điệu tâm tình, h/ả truyền thống, lối diễn đạt bình dị
I/ Đọc và tìm hiểu văn bản
1.Đọc
2. chú thích
II. Phân tích:
1. Thể loại, bố cục:
- Thể thơ lục bát, ca dao, dân ca.
- Bố cục: 4 phần
2. Phân tích
a/ Bài 1
 Bài thơ diễn tả công lao trời biển của cha mẹ đối với con và bổn phận của kẻ làm con trước công lao to lớn ấy.
--> Bài học về đạo làm con thật vô cùng sâu xa, thấm thía
b/ Bài 2
Tâm trạng nỗi lòng của người con gái đi lấy chồng xa quê, nhớ thương mẹ già
- Nỗi buồn xót xa, sâu lắng
c/ Bài 3
- Nỗi nhớ và sự kính yêu đối với ông bà của những người con cháu.
d/ Bài 4
- Tình cảm anh em thân thương trong 1 nhà
- Nhắc nhở anh em phải sống hoà thuận, đùm bọc, nhường nhịn
* Ghi nhớ
III/ Luyện tập
 BT/SGK
IV. Củng cố: Đọc 4 bài ca dao trong SGK Tr. 37. Những bài ca dao ấy nói về tình cảm gì? Qua đây chúng ta có thể nói như thế nào về tình cảm ấy của con người Việt Nam?
V. HDVN: - Học thuộc 4 bài ca đã học.
	 - Soạn bài Những câu hát về tình yêu quê hương, đất nước, con người.
	 - Tìm những bài ca dao cùng nói về chủ đề này.
E. Rút kinh nghiệm: 
....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................