Bài giảng môn học Ngữ văn lớp 7 - Từ vựng Tiếng Việt (Tiếp)

Chuyªn ®Ò :
Tõ VùNG TiÕng viÖt
A. Môc tiªu chuyªn ®Ò
- HS ôn lại các kiến thức về : cấu tạo từ ( vai trò của tiếng trong cấu tạo từ , khái niệm từ đơn , từ phức) , các lớp từ ( khái niệm từ mượn, cách sử dụng từ mượn trong nói và viết ) , nghĩa của từ ( khái niệm nghĩa của từ,hiện tượng nhiều nghĩa, nghĩa gốc , nghĩa chuyển).
- Bước đầu cho HS tiếp tục nâng cao và tìm hiểu khái quát một số kiến thức về từ như : cấu tạo từ ( từ ghép , từ láy ) , các lớp từ ( từ Hán Việt ) , nghĩa của từ ( từ đồng nghĩa , từ trái nghĩa , từ đồng âm )
B. ChuÈn bÞ
* Gi¸o viªn: SGK, tµi liÖu tham kh¶o, ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y.
* Häc sinh: ¤n tËp, hÖ thèng l¹i kiÕn thøc, SGK ng÷ v¨n 6, 7; ®å dïng häc tËp
C. TiÕn tr×nh thùc hiÖn:
1. Tæ chøc: 
2. Bµi cò:
3. Bµi míi:
* GV nªu vÊn ®Ò, h­íng dÉn vµ gîi ý HS gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.
* GV cho HS xem, lµm l¹i c¸c bµi tËp SGK ng÷ v¨n 6 tËp 1 trang 14 – 15.
* GV h­íng dÉn HS «n tËp, hÖ thèng l¹i kiÕn thøc, lÊy vÝ dô minh häa.
* GV cho HS xem, lµm l¹i c¸c bµi tËp SGK ng÷ v¨n 6 tËp 1 trang 26.
* GV cho HS xem, lµm l¹i c¸c bµi tËp SGK ng÷ v¨n 6 tËp 1 trang 36.
* GV cho HS xem, làm lại các bài tập trong SGK ngữ văn 6 tập 1 trang 56 – 57.
A. KiÕn thøc cò:
I. CÊu t¹o tõ
1. Kh¸i niÖm
- Tõ lµ ®¬n vÞ ng«n ng÷ nhá nhÊt dïng ®Ó ®Æt c©u.
+ VÝ dô:
 Em / ®i / xem / v« tuyÕn / truyÒn h×nh / t¹i / c©u l¹c bé / nhµ m¸y giÊy.
- C¸c tõ kh¸c nhau vÒ sè tiÕng, cã tõ chØ cã mét tiÕng, cã tõ gåm 2, 3 hoÆc 4 tiÕng trë lªn.
- TiÕng lµ ®¬n vÞ cÊu t¹o nªn tõ.
- Mét tiÕng cã thÓ ®­îc coi lµ mét tõ khi tiÕng ®ã cã thÓ dïng trùc tiÕp ®Ó cÊu t¹o nªn c©u.
2. Tõ ®¬n vµ tõ phøc
- Tõ chØ gåm cã mét tiÕng gäi lµ tõ ®¬n.
- Tõ gåm hai hoÆc nhiÒu tiÕng gäi lµ tõ phøc.
- Tõ phøc ®­îc t¹o ra b»ng c¸ch ghÐp c¸c tiÕng cã quan hÖ víi nhau vÒ nghÜa ®­îc gäi lµ tõ ghÐp.
- Tõ phøc cã quan hÖ l¸y ©m gi÷a c¸c tiÕng ®­îc gäi lµ tõ l¸y.
3. Bµi tËp.
- SGK ng÷ v¨n 6 tËp 1 trang 14 – 15.
II. Tõ m­în
1. Tõ thuÇn ViÖt vµ tõ m­în
- Tõ ThuÇn ViÖt lµ nh÷ng tõ do nh©n d©n ta tù s¸ng t¹o ra.
- Tõ m­în lµ nh÷ng tõ mµ chóng ta vay m­în cña tiÕng n­íc ngoµi®Ó biÓu thÞ nh÷ng sù vËt hiÖn t­îng, ®Æc ®iÓmTiÕng ViÖt ch­a cã néi dung thÝch hîp ®Ó biÓu thÞ.
- Bé phËn tõ m­în quan träng nhÊt vµ chiÕm tØ lÖ lín lµ tõ m­în TiÕng H¸n ( gåm tõ gèc H¸n vµ tõ H¸n ViÖt ).
- Bªn c¹nh ®ã chóng ta cßn m­în tõ tõ mét sè ng«n ng÷ kh¸c nh­ tiÕng Anh, Ph¸p, Nga
- C¸c tõ m­în ®· ®­îc ViÖt hãa th× viÕt nh­ tõ ThuÇn ViÖt; nh÷ng tõ ch­a ®­îc ViÖt hãa hoµn toµn nhÊt lµ tõ gåm hai tiÕng trë lªn ta nªn dïng g¹ch nèi ®Ó nèi c¸c tiÕng l¹i víi nhau.
2. Nguyªn t¾c m­în tõ.
- Tïy tõng hoµn c¶nh cô thÓ mµ dïng tõ m­în, kh«ng nªn l¹m dông tõ m­în sÏ lµm gi¶m ®I sù trong s¸ng cña TiÕng ViÖt.
3. Bµi tËp
- SGK ng÷ v¨n 6 tËp 1 trang 26.
III. NghÜa cña tõ
1. Kh¸i niÖm
- Nghĩa của từ là nội dung mà từ biểu thị.
- Ví dụ:
 + Tập quán: thói quen của một cộng đồng được hình thành từ lâu trong đời sống được mọi người làm theo.
2. Cách giải thích nghĩa của từ.
* Có hai cách để giải thích nghĩa của từ:
- Trình bày khái niệm mà từ biểu thị.
- Đưa ra những từ đồng nghĩa hoặc trái nghĩa với từ cần giải thích.
3. Bài tập
- SGK ng÷ v¨n 6 tËp 1 trang 36
IV. Từ nhiều nghĩa và hiện tượng chuyển nghĩa của từ.
1. Từ nhiều nghĩa
- Từ có thể có một nghĩa hoặc có nhiều nghĩa.
- Ví dụ:
 + Lá Một bộ phận của cây cối.
 Lá gan, lá phổi.
2. Hiện tượng chuyển nghĩa của từ
- Chuyển nghĩa là hiện tượng thay đổi nghĩa của từ, tạo ra từ nhiều nghĩa.
- Nghĩa gốc là nghĩa xuất hiện từ đầu làm cơ sở để hình thành các nghĩa khác ( nghĩa đen ).
- Nghĩa chuyển được hình thành trên cơ sở nghĩa gốc ( nghĩa bóng ).
- Ví dụ 1:
 Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng.
+ Nghĩa gốc: Mực đen ; Đèn sáng.
+ Nghĩa chuyển: Môi trường xã hội ảnh hưởng đến cuộc sống, nhân cách con người.
- Ví dụ 2:
Mùa xuân1 là tết trồng cây
Làm cho đất nước càng ngày càng xuân2.
+ Xuân1 nghĩa gốc: một mùa trong năm ( một trong bốn mùa: xuân, hạ, thu, đông ).
+ Xuân2 Nghĩa chuyển: đất nước ngày càng tươi đẹp.
3. Bài tập
* SGK ngữ văn 6 tập 1 trang 56 – 57.
* Tìm một số ví dụ về hiện tượng chuyển nghĩa của từ trong cuộc sống hàng ngày.
B. Kiến thức mở rộng nâng cao.
Phần I: Cấu tạo từ
I. Từ ghép:
1. Khái niệm
- Từ ghép là những từ do hai hoặc nhiều tiếng có nghĩa tạo thành.
- Ví dụ : hoa + lá = hoa lá.
- Lưu ý : Trong Tiếng việt phần lớn từ ghép có 2 tiếng.
2. Phân loại
a) Từ ghép chính phụ
- Là từ ghép các tiếng không ngang hàng với nhau.Tiếng chính đứng trước, tiếng phụ đứng sau.
- Ví dụ:
 Bút Bút máy, bút chì, bút bi.
b) Từ ghép đẳng lập
- Là từ ghép các tiếng không ngang hàng với nhau về nghĩa ( bình đẳng với nhau về mặt ngữ pháp, có thể đảo vị trí trước sau các tiếng ).
- Ví dụ:
 Áo + quần quần áo, áo quần.
3. Bài tập
Bài 3.1
 Hãy sắp xếp các từ sau đây vào bảng phân loại từ ghép:học hành ,nhà cửa , xoài tượng, nhãn lồng , chim sâu, làm ăn, đất cát, xe đạp ,vôi ve, nhà khách, nhà nghỉ.
Bài 3.2
 Nối một từ ở cột A vớ một từ ở cột B để tạo thành một từ ghép hợp nghĩa.
A
B
Bút
Tôi
Xanh
Mắt
Mưa
Bi
Vôi
Gặt
Thích
Ngắt
Mùa
Ngâu
Bài 3.3
Xác định từ ghép trong các câu sau :
a. Trẻ em như búp trên cành
 Biết ăn ngủ, biết học hành là ngoan
b. Nếu không có điệu Nam ai
 Sông Hương thức suốt đêm dài làm chi.
 Nếu thuyền độc mộc mất đi
 Thì hồ Ba Bể còn gì nữa em.
c. Ai ơi bưng bát cơm đầy.
 Dẻo thơm một hạt đắng cay muôn phần.
* Gợi ý trả lời:
Bài 3.1
Từ ghép chính phụ
Học hành, nhà cửa, nhãn lồng,
 chim sâu, xe đạp, vôi ve, nhà 
khách, nhà nghỉ.
Từ ghép đẳng lập
Nhà cửa, làm ăn, đất cát
Bài 3.2
.- Bút bi, xanh ngắt, mưa ngâu, vôi tôi, thích mắt, mùa gặt.
Bài 3.3
Từ
Từ ghép đẳng lập
Từ ghép 
chính phụ
a.
Ăn ngủ
Học hành
b.
Điệu Nam Ai, sông Hương, 
thuyền độc mộc, Ba Bể.
c.
Dẻo thơm
Bát cơm
II. Từ láy:
1. Khái niệm :
- Từ láy là một kiểu từ phức đặc biệt có sự hòa phối âm thanh, có tác dụng tạo nghĩa giữa các tiếng.
- Ví dụ : + Khéo khéo léo.
 + Xinh xinh xắn.
2. Phân loại : 
a). Từ láy toàn bộ :
- Láy toàn bộ giữ nguyên thanh điệu:
 Ví dụ : xanh xanh xanh.
- Láy toàn bộ có biến đổi thanh điệu:
 Ví dụ : đỏ đo đỏ.
b) Láy bộ phận: 
- Láy phụ âm đầu :
 Ví dụ : Phất phất phơ
- Láy vần : 
 Ví dụ : xao lao xao.
3. Tác dụng :
- Từ láy giàu giá trị gợi tả và biểu cảm. 
4. Bài tập
Bài tập 4.1	
Khoanh tròn vào chữ cái đứng trước câu trả lời đúng .
1. Từ láy là gì ?
A. Từ có nhiều tiếng có nghĩa.
B.Từ có các tiếng giống nhau về phụ âm đầu.
C. Từ có các tiếng giống nhau về vần.
D.Từ có sự hòa phối âm thanh dựa trên cơ sở một tiếng có nghĩa.
2.Trong những từ sau từ nào không phải từ láy.
A. Xinh xắn. B.Gần gũi. C. Đông đủ. D.Dễ dàng.
3.Trong những từ sau từ nào là từ láy toàn bộ ?
A. Mạnh mẽ. B. Ấm áp. C. Mong manh. D. Thăm thẳm.
Bài tập 4.2
Hãy sắp xếp các từ sau vào bảng phân loại từ láy : Long lanh, khó khăn , vi vu, linh tinh, loang loáng, lấp lánh, thoang thoảng,nhỏ nhắn,ngời ngời, bồn chồn, hiu hiu.
Bài tập 4.
Điền thêm các từ để tạo thành từ láy.
Ràorào.;lẩm.bẩm; um tùm;nhỏ nhẻ;lạnh lùng; chi chít;trong trắng ;ngoan ngoãn; lồng lộn ; mịn màng; bực bội ;đẹp đẽ.
* Gợi ý trả lời :
Bài tập 4.1	
1D. 2. D 3. D.
Bài tập 4.2
Từ láy toàn bộ
Ngời ngời, hiu hiu, loang loáng, thăm thẳm.
Từ láy bộ phận
Long lanh , khó khăn, nhỏ nhắn, bồn chồn, lấp lánh.
Phần II. Các lớp từ( Từ Hán Việt )
1. Khái niệm
- Từ Hán Việt là từ gốc Hán nhưng được đọc theo cách Việt, viết bằng chữ cái la-tinh và đặt vào trong câu theo văn phạm Việt Nam.
- Ví dụ : Nhạc phụ, nhạc mẫu, huynh đệ, san hà, xã tắc
2. Từ ghép Hán Việt
a. Từ ghép đẳng lập :
* Do hai hoặc nhiều tiếng Hán Việt có nghĩa tạo thành.
- Ví dụ : 
 + Quốc gia Quốc (nước) + gia (nhà)
b. Từ ghép chính phụ . 
* Từ ghép chính phụ Hán Việt được ghép theo 2 kiểu:
- Tiếng chính đứng trước , tiếng phụ đứng sau.
+ Ví dụ : Ái quốc, đại diện, hữu hiệu
- Tiếng phụ đứng trước , tiếng chính đứng sau:
+ Ví dụ : Quốc kì, hồng ngọc, mục đồng , ngư ông
3. Bài tập
Bài tập 3.1:
Giải thích nghĩa của các thành ngữ ?
- Tứ cố vô thân: không có người thân thích.
- Tràng giang đại hải: sông dài biển rộng; ý nói dài dòng không có giới hạn.
- Tiến thoái lưỡng nan: Tiến hay lui đều khó.
- Thượng lộ bình an: lên đường bình yên, may mắn.
- Đồng tâm hiệp lực: Chung lòng chung sức để làm một việc gì đó.
Bài tập 3.2:
 Viết một đoạn văn từ 8 – 12 câu chủ đề mùa hè trong đó có sử dụng ít nhất 2 từ Hán Việt.
* HS tự viết dưới sự hướng dẫn của giáo viên.
Phần III. Nghĩa của từ
I. Từ đồng nghĩa
1. Khái niệm
- Từ đồng nghĩa là những từ có nghĩa giống nhau hoặc gần giống nhau.
- Ví dụ:
 Sinh – đẻ; cần cù – siêng năng.
2. Phân loại:
- Từ đồng nghĩa hoàn toàn ( không phân biệt về sắc thái ý nghĩa): sinh - đẻ
- Từ đồng nghĩa không hoàn toàn ( có sắc thái ý nghĩa khác nhau): chết, hi sinh, bỏ mạng
3. Bài tập
Bài tập 3.1
Xếp các từ sau vào các nhóm từ đồng nghĩa.
Chết, nhìn, cho, kêu, chăm chỉ, mong, hi sinh, cần cù, nhòm, ca thán, siêng năng, tạ thế, nhó biếu, cần mẫn, thiệt mạng, liếc, than, ngóng, tặng, dòm, trông mong, chịu khó, than vãn.
Bài tập 3. 2: 
Cho đoạn thơ:
" Trên đường cát mịn một đôi 
 Yếm đỏ khăn thâm trẩy hội chùa
 Gậy trúc dát bà già tóc bạc
Tay lần tràn hạt miệng nam mô"
	(Nguyễn Bính)
a) Tìm từ đồng nghĩa với các từ in đậm.
b) Đặt câu với các từ em vừa tìm được.
II. Từ trái nghĩa
1. Khái niệm
- Từ trái nghĩa là những từ có nghĩa trái ngược nhau.
- Ví dụ: 
 Sống – chết; tốt – xấu.
2. Bài tập
Bài tập 2.1
Tìm các từ trái nghĩa trong các câu ca dao, tục ngữ sau:
a) Thân em như củ ấu gai
 Ruột trong thì trắng vỏ ngoài thì đen
b) Anh em như chân với tay
 Rách lành đùm bọc dở hay đỡ đần
c) Người khôn nói ít hiểu nhiều
 Không như người dại lắm điều rườm tai
d) Chuột chù chê khỉ rằng " Hôi!"
	Khỉ mới trả lời: "cả họ mầy thơm!"
Bài tập 2.2
Điền các từ trái nghĩa thích hợp vào các câu tục ngữ sau:
a) Một miếng khi đói bằng một gói khino
b) Chếtvinh.còn hơn sống đục
c) Làm khi lành để dành khirách
d) Ai giàu ba họ ai khó ba đời.
e) Thắm lắmphai.nhiều
g) Xấu đều hơnkhônlỏi
h) Nói thìdễ.làm thì khó
k) Trước lạ sauquen.
III. Từ đồng âm
1. Khái niệm
- Từ đồng âm là những từ phát âm giống nhau nhưng nghĩa khác xa nhau ..
Ví dụ:
Bà già đi chợ Cầu Đông
Xem một quẻ bói lấy chồng lợi1 chăng
Thầy bói gieo que nói rằng
Lợi thì có lợi2 nhưng răng chẳng còn.
* Lợi1: Lợi ích.
* Lợi2 : răng lợi, 
2. Sử dụng từ đồng âm
- Tùy theo từng điều kiện cụ thể mà sử dụng từ đồng âm.
3. Bài tập
a) Tìm các nghĩa khác nhau của danh từ “cổ” ?
b) Tìm các từ đồng âm với từ “cổ” ?
* Gợi ý trả lời:
a) Cổ Một bộ phận nối đầu với mình của người,  ... 
Xem mét quÎ bãi lÊy chång lîi ch¨ng
ThÇy bãi gieo quÎ nãi r»ng 
Lîi th× cã lîi nh­ng r¨ng ch¼ng cßn”
d) Dïng lèi nãi tr¹i ©m (gÇn ©m ) :
* VÝ dô :
“Ngät th¬m sau líp vá gai
Qu¶ ngon lín m·i cho ai ®Ñp lßng
Mêi c« mêi b¸c ¨n cïng 
SÇu riªng mµ ho¸ vui chung mét nhµ ”.
e) Dïng c¸ch nãi ®iÖp ©m :
* VÝ dô :
 “Mªnh m«ng mu«n mÉu mét mµu m­a
 Mái m¾t miªn man m·i mÞt mê ”.
3. Bài tập
Bµi tËp 1 :
H·y khoanh trßn vµo ®¸p ¸n mµ em cho lµ ®óng .
 T¸c gi¶ ®· sö dông lèi ch¬i ch÷ nµo trong c©u : “C« Xu©n ®i chî H¹ , mua c¸ thu vÒ , chî h·y cßn ®«ng”
A . Dïng tõ ®ång ©m . B . Dïng cÆp tõ tr¸i nghÜa .
C . Dïng c¸c tõ cïng tr­êng nghÜa . D . Dïng lèi nãi l¸i
Bµi tËp 2 :
H·y g¹ch ch©n d­íi c¸c tõ ®­îc dïng theo lèi ch¬I ch÷ trong bµi th¬ sau :
 “Chµng Cãc ¬i! Chµng Cãc ¬i !
 ThiÕp bÐn duyªn chµng cã thÕ th«i 
 Nßng näc ®øt ®u«i tõ ®©y nhÐ 
 Ngh×n vµng kh«n chuéc dÊu b«i v«i “.
Bµi tËp 3 :
Tìm các hiện tượng chơi chữ trong các ví dụ sau và cho biết chúng thuộc lối chơi chữ nào?
a. Bò lang chạy vào làng Bo
b. Trăng bao nhiêu tuổi trăng già
Núi bao nhiêu tuổi gọi là núi non ?
c. Con kiến bò trên đĩa thịt bò
* Gîi ý :
Bµi tËp 1 :
D .
Bµi tËp 2 :
Chµng Cãc ; bÐn ; nßng näc ; chuéc .
Bµi tËp 3 :
Bò lang > dùng lối nói lái
Già > dùng từ trái nghĩa
Bò 1: động từ 
Bò 2: danh từ 
dùng từ đồng âm
II. Điệp ngữ
1 . Kh¸i niÖm :
-§iÖp ng÷ lµ biÖn ph¸p l¸y ®i l¸y l¹i nhiÒu lÇn mét tõ , mét ng÷ trong c©u v¨n , ®o¹n v¨n , c©u th¬ , ®o¹n th¬ mét c¸ch cã nghÖ thuËt . 
- VÝ dô :
“Cßn non , cßn n­íc cßn ng­êi
Cßn vÒ , cßn nhí ®Õn ng­êi h«m nay”.
2 . Ph©n lo¹i :
a) §iÖp nèi tiÕp :
- VÝ dô :
 Anh ®· t×m em , rÊt l©u , rÊt l©u 
 C« g¸i ë Th¹ch KimTh¹ch Nhän 
 Kh¨n xanh , kh¨n xanh ph¬i ®Çy l¸n sím .
 S¸ch giÊy më tung tr¾ng c¶ rõng chiÒu 
 ..
ChuyÖn kÓ tõ nçi nhí s©u xa
Th­¬ng em , th­¬ng em , th­¬ng em biÕt mÊy .
b) §iÖp c¸ch qu·ng :
-VÝ dô :
 “Trªn ®­êng hµnh qu©n xa
Dõng ch©n bªn xãm nhá
TiÕng gµ ai nh¶y æ:
“Côc côc t¸c côc ta ”
Nghe xao ®éng n¾ng tr­a
Nghe bµn ch©n ®ì mái
Nghe gäi vÒ tuæi th¬. ”
c) §iÖp chuyÓn tiÕp :
- VÝ dô :
“Cïng tr«ng l¹i mµ cïng ch¼ng thÊy 
ThÊy xanh xanh nh÷ng mÊy ngµn d©u
Ngµn d©u xanh ng¾t mét mµu
Lßng chµng ý thiÕp ai sÇu h¬n ai”.
3. Bài tập
Bµi tËp 1 :
Khoanh trßn vµo ch÷ c¸i ®øng tr­íc c©u tr¶ lêi mµ em cho lµ ®óng .
KiÓu ®iÖp ng÷ nµo ®­îc sö dông trong ®o¹n th¬ sau :
“Hoa d·i nguyÖt , nguyÖt in mét tÊm 
NguyÖt lång hoa , hoa th¾m tõng b«ng
NguyÖt hoa hoa nguyÖt trïng trïng 
Tr­íc hoa d­íi nguyÖt trong lßng xiÕt ®©u ” .
A . §iÖp ng÷ c¸ch qu·ng . B . §iÖp ng÷ nèi tiÕp .
C . §iÖp ng÷ chuyÓn tiÕp . D . C¶ A , B , C .
Bµi tËp 2 :
X¸c ®Þnh , gäi tªn vµ nªu râ t¸c dông biÓu c¶m cña c¸c ®iÖp ng÷ trong c¸c c©u sau :
a)
 Ta hiÓu . MiÒn Nam th­¬ng nhí B¸c
Nãng lßng mong ®îi B¸c vµo th¨m
Ta hiÓu . §ªm n»m nghe giã g¸c 
B¸c th­êng tr¨n trë , nhí miÒn Nam !
( Tè H÷u )
b)
Ng­êi ta th× ­íc nhiÒu chång
Riªng t«i chØ ­íc mét «ng thËt bÒn
ThËt bÒn nh­ t­îng ®ång ®en
Tr¨m n¨m quyÕt víi t×nh em mét lßng .
 ( Ca dao )
c) Con kiÕn mµ leo cµnh ®a 
Leo ph¶i cµnh côt , leo ra leo vµo.
Con kiÕn mµ leo cµnh ®µo
Leo ph¶i cµnh côt , leo vµo leo ra.
Bµi tËp 3:
ViÕt mét ®o¹n v¨n ng¾n chñ ®Ò häc tËp , trong ®ã cã sö dông ®iÖp ng÷ . 
* Gîi ý :
Bµi tËp 1: C
Bµi tËp 2 :
a) 
- §iÖp ng÷ : “Ta hiÓu ” .
- §iÖp c¸ch qu·ng .
- T¸c dông : bµy tá lßng th­¬ng tiÕc , xen lÉn xãt xa , ©n hËn ®èi víi B¸c Hå .
b)
- §iÖp ng÷ : “­íc” , “thËt bÒn” .
- §iÖp c¸ch qu·ng vµ ®iÖp vßng trßn .
- T¸c dông : hµi h­íc ,dÝ dám .
c) 
- §iÖp ng÷ : leo , cµnh .
- §iÖp c¸ch qu·ng .
- T¸c dông : th­¬ng c¶m con kiÕn ( nh÷ng ng­êi thÊp cæ bÐ häng ; nh÷ng th©n phËn bät bÌo th­êng bÞ bá r¬i hoÆc dËp vïi ). Con kiÕn ®ang ph¶I loay hoay t×m mét lèi tho¸t cho cuéc sèng luÈn quÈn , bÕ t¾c .
Bµi tËp 3 :
- HS tù viÕt .
III. Liệt kê
1 . Kh¸i niÖm :
- LiÖt kª lµ s¾p xÕp nèi tiÕp hµng lo¹t c¸c tõ cïng lo¹i ®Ó diÔn t¶ ®­îc ®Çy ®ñ h¬n , cô thÓ h¬n , s©u s¾c h¬n nh÷ng khÝa c¹nh kh¸c nhau cña c¶nh vËt , cña thùc tÕ hay cña t­ t­ëng , t×nh c¶m – VÝ dô :
“Héi An b¸n gÊm , b¸n ®iÒu
Kim Bång b¸n v¶i , Trµ Nhiªu b¸n hµng ”.
2 Ph©n lo¹i :
a) LiÖt kª ®øng sau tõ “nh­” vµ “dÊu hai chÊm ”
 - C¸c chi tiÕt liÖt kª ®­îc ph©n c¸ch b»ng dÊu phÈy . Cuèi phÇn liÖt kª lµ dÊu ba chÊm ( dÊu chÊm löng ), hoÆc kÝ hiÖu v.v
- VÝ dô :
 - “Hß HuÕ thÓ hiÖn lßng kh¸t khao , nçi mong chê hoµi väng thiÕt tha cña t©m hån HuÕ . Ngoµi ra cßn cã c¸c ®iÖu lÝ nh­ : lÝ con s¸o , lÝ hoµi xu©n , lÝ hoµi nam ”.
b) LiÖt kª ®øng ë phÇn ®Çu c©u .
- VÝ dô :
 - “ Tre §ång Nai . nøa ViÖt B¾c , tre ngót ngµn §iÖn Biªn Phñ , luü tre th©n mËt lµng t«i®©u ®©u ta còng cã nøa tre lµm b¹n .
 Tre , nøa , tróc , mai , vÇu mÊy chôc lo¹i kh¸c nhau nh­ng cïng mét mÇm non mäc th¼ng ”.
c) LiÖt kª liªn kÕt ®«i :
- VÝ dô :
 - “Toµn thÓ d©n téc ViÖt Nam quyÕt ®em tÊt c¶ tinh thÇn vµ lùc l­îng , tÝnh mÖnh vµ cña c¶i ®Ó gi÷ v÷ng quyÒn tù do ®éc lËp Êy” .
3. Bài tập
Bµi tËp 1 :
 H·y khoanh trßn vµo ®¸p ¸n mµ em cho lµ ®óng .
1 . LiÖt kª lµ g× ?
A . Lµ viÖc kÓ ra hµng lo¹t nh÷ng sù viÖc , sù vËt quan s¸t ®­îc trong cuéc sèng thùc tÕ .
B . Lµ viÖc s¾p xÕp c¸c tõ , côm tõ kh«ng theo mét tr×nh tù nµo nh»m diÔn t¶ sù phong phó cña ®êi sèng t­ t­ëng , t×nh c¶m .
C . Lµ sù s¾p xÕp nèi c¸c tõ hay c¸c tõ cïng lo¹i ®Ó diÔn t¶ ®­îc ®Çy ®ñ h¬n , s©u s¾c h¬n nh÷ng khÝa c¹nh kh¸c nhau cña thùc tÕ hay cña t­ t­ëng , t×nh c¶m .
D . Lµ sù xen kÏ c¸c tõ hay côm tõ nh»m thÓ hiÖn ý ®å cña ng­êi viÕt hoÆc ng­êi nãi .
2 . PhÐp liÖt kª cã t¸c dông g× ?
A . DiÔn t¶ sù phøc t¹p , r¾c rèi cña c¸c sù vËt , hiÖn t­îng .
B . DiÔn t¶ sù gièng nhau cña c¸c sù vËt , hiÖn t­îng .
C . DiÔn t¶ sù t­¬ng ph¶n cña c¸c sù vËt , hiÖn t­îng .
D . DiÔn t¶ ®Çy ®ñ h¬n , s©u s¾c h¬n nh÷ng khÝa c¹nh kh¸c nhau cña c¸c sù vËt , hiÖn t­îng .
 Bµi tËp 2 :
§Æt c©u cã sö dông phÐp liÖt kª .
* Gîi ý :
Bµi tËp 1 :
1 . C 2 . D 
Bµi tËp 2 :
Lóc nµy quang c¶nh s©n tr­êng ®Çy tiÕng ån µo, nhén nhÞp , ®«ng ®óc . N¬i nµy mÊy b¹n g¸i ®ang ch¬i nh¶y d©y, ë mét gãc s©n c¸c b¹n nam ®ang ch¬i ®¸ cÇu , gi÷a s©n lµ n¬i ån µo n¸o nhiÖt nhÊt c¸c b¹n nam ®ang ch¬I kÐo co, tiÕng la hÐt , tiÕng vç tay , tiÕng xuýt xoa trén vµo nhau thµnh mét mí ©m thanh hçn ®én vang väng kh¾p s©n tr­êng . 
* Ôn tập hệ thống lại kiến thức đã học; Chuẩn bị kiến thức về “Văn học trung đại Việt Nam và nước ngoài”.
Chuyên đề:
VĂN HỌC TRUNG ĐẠI VIỆT NAM VÀ NƯỚC NGOÀI
A. Mục tiêu bài học:
- HS ôn tập , hệ thống lại một số kiến thức về nội dung và nghệ thuật của một số tác phẩm văn học trung đại như Mẹ hiền dạy con,Thầy thuốc giỏi cốt nhất ở tấm lòng , Con hổ có nghĩa .
- Bước đầu giúp HS tìm hiểu khái quát về nội dung và nghệ thuật một số tác phẩm thơ trung đại Việt Nam như Nam quốc sơn hà ,Tụng giá hoàn kinh sư , Thiên Trường vãn vọng , Côn Sơn ca, Sau phút chia li (trích Chinh phụ ngâm khúc ),Qua Đèo Ngang,Bạn đến chơinhà .
B. ChuÈn bÞ
* Gi¸o viªn: SGK, tµi liÖu tham kh¶o, ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y.
* Häc sinh: ¤n tËp, hÖ thèng l¹i kiÕn thøc, SGK ng÷ v¨n 6, 7; ®å dïng häc tËp
C. TiÕn tr×nh thùc hiÖn:
1. Tæ chøc: 
2. Bµi cò:
3. Bµi míi:
A. Kiến thức cũ
I. Truyện “Con hổ có nghĩa”
1. Nội dung:
* Trong truyện thứ nhất, bà đỡ Trần đỡ đẻ cho hổ nên được hổ biếu cục bạc, lại còn đưa ra tận cửa rừng. Trong truyện thứ hai, bác tiều gỡ xương cho hổ, hổ không những biếu bác nai mà khi bác mất còn về viếng, mỗi khi đến ngày giỗ bác đều mang thú rừng đến biếu gia đình bác.
* Bà đỡ Trần nửa đêm bị hổ cõng đi, tưởng bị hổ ăn thịt, té ra là hổ nhờ bà giúp hổ cái sinh con. Xong còn biếu bà cục bạc, đưa ra tận cửa rừng. Bác tiều phu sau khi gỡ xương cho hổ, chỉ nói chơi rằng: “Hễ được miếng gì thì lại nhớ nhau nhe”, không ngờ hổ mang nai đến thật, lại còn đến viếng và nhớ đến bác mỗi khi đến ngày giỗ. Đó là những chi tiết hay, thú vị, có tính chất gợi mở cho câu chuyện.
* Con hổ thứ nhất chỉ trả ơn bà đỡ Trần có một lần, hổ thứ hai mang ơn và trả ơn suốt cả cuộc đời, ngay cả khi bác tiều đã mất.
* Truyện đã đề cao cách sống tình nghĩa trong cuộc sống của con người. Làm người phải biết giúp đỡ nhau khi hoạn nạn, ngược lại, khi được người khác giúp đỡ phải biết ghi nhớ ơn nghĩa, tìm cách báo đáp ơn nghĩa ấy.
2. Nghệ thuật truyện
* Biện pháp nghệ thuật chủ yếu được sử dụng trong Con hổ có nghĩa là biện pháp nhân hóa. Kể truyện loài hổ có nghĩa là để tạo ra sự so sánh tương phản, nâng cao hiệu quả giáo dục. Con hổ vốn là loài cầm thú rất hung dữ, vậy mà trong cách cư sử còn có nghĩa tình. Con người khác hẳn laoij cầm thú, trong cuộc sống càng cần có tình nghĩa hơn.
II. Mẹ hiền dạy con ( Trích Liệt nữ truyện)
1. Nội dung:
 Câu chuyện kể về quá trình dạy con của Mạnh Mẫu, trải qua năm sự việc như sau:
Sự việc
Hành động của con
Suy nghĩ và hành động của mẹ
1
Ở gần nghĩa địa, bắt chước đào, chôn, lăn, khóc.
“Chỗ này không phải chỗ con ta ở được” – Chuyển nhà ra gần chợ.
2
Ở gần chợ, bắt chước cách nô nghịch, buôn bán điên đảo.
“Chỗ này cũng không phải chỗ con ta ở được” – Chuyển nhà ra gần trường học.
3
Ở gần trường, bắt chước học tập lễ phép, cắp sách vở.
“Chỗ này là chỗ chỗ con ta ở được đây – Yên tâm về chỗ ở của con”.
4
Hỏi: “Người ta giết lợn làm gì ?”
Nói đùa: “Để cho con ăn đấy”, rồi hối hận, đi mua thịt lợn về cho con ăn thật để giữ lời.
5
Bỏ học về nhà chơi.
Cầm dao cắt đứt tấm vải và bảo: “Con đang đi học mà bỏ học, thì cũng như ta đang dệt tấm vải này mà cắt đứt đi vậy”.
 Ba sự việc đầu cho thấy: việc lựa chọn môi trường sống có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong việc hình thành nhân cách trẻ thơ.Người Việt Nam có câu: “Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng”phần nào thể hiện ý nghĩa tương tự. Hai sự việc sau, bà mẹ cũng thể hiện những quan điểm rứt khoát trong cahs dạy con: Thứ nhất, không được nói dối trẻ; thứ hai, kiên quyết hướng trẻ vào việc học tập – kể cả chấp nhận tốn kém về của cải vật chất. Mạnh Tử học tập chuyên cần, sau trở thành một bậc đại hiền, nổi tiếng về đạo đức và hiểu biết rộng chính là nhờ cách dạy con như thế của người mẹ.
 Vì thương con hết mực, Mạnh Mẫu sẵn sàng chuyển nhà để chọn cho con môi trường học tập thuận lợi, cũng như sẵn sàng sửa chữa sai lầm của chính mình; nhưng cũng kiên quyết rèn luyện ý thức học tập cho con.
2. Nghệ thuật:
 Mẹ hiền dạy con mang những đặc điểm tiêu biểu của truyện trung đại: cốt truyện đơn giản, nội dung mang tính chất giáo huấn, nhân vật được miêu tả chủ yếu qua ngôn ngữ trực tiếp của người kể và hành động, ngôn ngữ đối thoại của nhân vật. Điểm khác với truyện Con hổ có nghĩa là truyện Mẹ hiền dạy con không nghiêng về tính hư cấu ( tưởng tượng )mà gần với kí ( ghi chép sự việc ) và sử ( chép chuyện thật ).