Bài soạn Ngữ văn 7 tiết 53, 54: Văn bản: Tiếng gà trưa (Xuân Quỳnh)

Tuần 14 : 
Bài 14 : 
Tiết 53 + 54 : Tiếng gà trưa .
Tiết 55 : Điệp ngữ
Tiết 56 : Luyện nói “Phát biểu cảm nghĩ về tác phẩm văn học”
Ngày soạn : / / 200
Ngày dạy : / / 200
Tiết: 53 – 54 
 Văn bản : TIẾNG GÀ TRƯA 
 (Xuân Quỳnh)
A. Mục tiêu yêu cầu :
 Giúp hs :
	- Cảm nhận được vẻ đẹp trong sáng, đằm thắm của những kỹ niệm về tuổi thơ và tình cảm bà cháu được thể hiện trong bài thơ .
	- Thấy được nghệ thuật biểu hiện tình cảm, cảm xúc của tác giả qua những chi tiết tự nhiên, bình dị .
	- làm cho hs thêm yêu thích bộ môn .
B. Đồ dùng dạy học :
	- Gv : Giáo án , Sgk 
	- Hs : Bài cũ + Bài mới 
C. Phương pháp dạy học :
	- Vấn đáp - Giảng giải .
D. Tiến trình lên lớp :
 I. Ổn định tổ chức : (1’) 
 II. Kiểm tra bài cũ : (5’) 
	F Hãy đọc thuộc 2 bài thơ “Cảnh khuya” và “Rằm tháng giêng” của HCM ?
	F Nêu nội dung chính của 2 bài thơ ?
 III. Bài mới :
 1) Giới thiệu bài : (1’) 
 2) Tiến trình tổ chức các hoạt động dạy - học :
TG
Hoạt động của giáo viên
Hoạt động của học sinh
Nội dung
10’
Hoạt động 1 : Hướng dẫn hs đọc và tìm hiểu chung về bài thơ : 
- Gọi hs đọc văn bản .
- Gọi hs đọc chú thích .
F Cảm hứng của bài thơ được tác giả khêu gợi từ những hình ảnh nào ? 
F Ba tiếng “Tiếng gà trưa” được tác giả sử dụng như thế nào trong bài thơ ?
F Mỗi lần nhắc đến hình ảnh thơ này đã gợi lên cho tác giả những gì ?
F Em hãy dựa vào việc lặp lại câu thơ “tiếng gà trưa” như đã nói ở trến để tìm mạch của xúc của bài thơ ? 
- Đọc văn bản 
- Đọc 
- Từ tiếng gà trưa 
- Lặp lại 4 lần ở đầu các khổ thơ .
- Mỗi lần nhắc lại, câu thơ này lại gợi ra một hình ảnh trong kỉ niệm thời tuổi thơ, nó như một sợi dây liên kết các hình ảnh ấy , lại vừa như điểm nhịp cho dòng cảm xúc của nhân vật trữ tình .
- Trên đường hành quân, người chiến sĩ chợt nghe tiếng gà nhảy ổ, gợi về những kỉ niệm tuổi thơ.
 Hình ảnh con gà mái mơ, mái vàng . 
 Hình ảnh người bà với tình yêu, sự chắt chiu chăm lo cho cháu, cùng những ước mơ nhỏ be của tuổi thơ. Tiếng gà trưa đi vào cuộc chiến đấu cùng người chiến sĩ, khắc sâu thêm tình yêu quê hương, đất nước .
I. Đọc và tìm hiểu chung về bài thơ : 
 1. Đọc : 
 (Văn bản , chú thích) 
 2. Mạch cảm xúc của bài thơ :
àTrên đường hành quân người chiến sĩ chợt nghe tiếng gà nhảy ổ, gợi về những kỉ niệm tuổi thơ .
15’
25’
15’
Hoạt động 2 : Hướng dẫn hs tìm hiểu nội dung văn bản : 
- Mở đầu bài thơ là dòng cảm xúc nói về tiếng gà trưa làm thức dậy tình cảm làng quê. 
F Em hãy tìm nội dung tương ứng với đoạn thơ trên? 
F Tiếng gà vọng vào tâm trí tác giả trong thời điểm cụ thể nào ? 
F Tại sao trong vô vàn âm thanh làng quê, tâm trí con người chỉ bị ám ảnh bời tiếng gà trưa ?
“Đường hành quân xa là đường ra trận” 
F Với người ra trận tiếng gà trưa gợi những cảm xúc mới lạ nào ? 
F Tại sao âm thanh tiếng gà trưa lại gợi những cảm xúc đó của con người ? 
Gv : Tiếng gà trưa gợi về những kĩ niệm tốt lành thuở ấu thơ, những quả trứng hồng, bộ quần áo mới và tình bà cháu thân thương . 
F Như vậy con người ở đây không chỉ nghe tiếng gà bằng thính giác mà còn nghe bằng cảm xúc tâm hồn, khi con người nghe được bằng cảm xúc tâm hồn thì người đó phải có tình cảm như thế nào với làng xóm, quê hương ? 
F Em hãy tìm đoạn thơ tương ứng với nội dung này?
F Tiếng gà trưa đã gợi lại trong tâm trí người chiến sĩ những hình ảnh và kỉ niệm nào của tuổi thơ ? 
F Những con gà mái và những quả trứng hồng hiện lên qua những chi tiết nào ?
F Những sắc màu của tiếng gà và trứng gợi vẻ đẹp riêng nào của cuộc sống làng quê ?
F Lời thơ này , con gà mái như tiếng gọi được lặp lại trong đoạn thơ có sức biểu hiện như thế nào tình cảm của con người với làng quê?
- Gv có thể liên hệ bài “bếp lửa” của BV .
F Tiếng gà trưa gợi nhiều kỉ niệm tình bà cháu hiẹn về, đầu tiên là những cảm xúc gì? thể hiện qua lời thơ nào ? 
F Chi tiết bà mắng cháu gợi cho em những cảm xúc gì về tình bà cháu ?
F Chi tiết (nội dung) này được thể hiện qua những chi tiết nào trong bài thơ ?
F Em có cảm nghĩ gì qua hình ảnh thơ về người bà chắt chiu từng quả trứng ? 
F Tiếp theo dòng cảm xúc về những kĩ niệm bà cháu thể hiện như thế nào ? Qua những hình ảnh thơ nào trong bài ?
F Nỗi lo của bà trong đoạn thơ này gợi những cảm nghĩ gì trong em ? 
F Như thế trong những kỉ niệm tuổi thơ của cháu, hình ảnh bà hiện lên với những đức tínhcao quý nào? 
F Những chắt chiu lo toan của bà được bù lại bằng niềm vui của cháu được biểu hiện qua chi tiết nào trong thơ, chi tiết đó gợi cho em cảm nghỉ gì về tuổi thơ và tình bà cháu ?
Gv: Xuân Quỳnh mồ côi mẹ từ lúc ấu thơ, người cha thường vắng nhà đi làm xa , hai chị em sống với bà suốt những năm tuổi nhỏ ở làng quê La Khê (Hà Tây), một làng có nghề dệt lụa nổi tiếng 
F Tình bà cháu biểu hiện trong lời nói, cử chỉ, cảm xúc hết sức bình thường , nhưng tạo sao tình cảm ấy lại thành những kỉ niệm không phai trong tâm hồn người cháu ? 
F Ứng với nội dung này là những chi tiết thơ nào ? 
F “Tiếng gà trưa” còn gợi cả những suy tư của con người về hạnh phúc và cuộc chiến đấu hôm nay, tương ứng với những suy tư trên là những đoạn thơ nào trong văn bản ?
F Vì sao tác giả lại nghĩ rằng tiếng gà trưa mang bao nhiêu hạnh phúc ?
F Em hãy nhận xét ý nghĩa của từ “Vì” được lặp lại liên tiếp ở các câu thơ ? 
F Con người chiến đấu vì tổ quốc, xóm làng, vì bà, vì tíếng gà thể hiện như thế nào về đất nước ? 
- Từ đầu đến nghe gọi về tuổi thơ .
- Buổi trưa trong xóm nhỏ, trên đường hành quân .
- Tiếng gà là âm thanh của làng quê .
- Tiếng gà trưa là tiếng gà nhảy ổ để có những quả trứng hồng tạo thành niềm vui cho người nông dân cần cù chắt chiu .
- Là âm thanh dự báo điều tốt lành à do đó tiếng gà trưa dễ tạo thành kỉ niệm khó quên của con người .
- Cảm thấy nắng trưa xao động (Nghe xôn xao nắng trưa) 
- Cảm thấy chân đỡ mỏi (nghe bàn chân đỡ mỏi) .
- Cảm thấy tuổi thơ hiện về (nghe gọi về tuổi thơ) .
- Buổi trưa ở làng quê là thời điểm rất yên tĩnh , do đó tiếng gà có thể khua động cả không gian .
- Tiếng gà quê đem lại niềm vui cho con người, có thể giúp con người vơi đi nỗi vất vả .
- Tình làng quê thắm thiết, sâu nặng .
- Hs trả lời .
- Hình ảnh những con gà mái mơ, mái vàng và ổ trứng hồng đẹp như trong tranh . 
- Kỉ niệm tình bà cháu .
- Ổ rơm hồng những trứng .
- Khắp mình hoa đóm trắng .
- Lông óng như màu trắng.
- Vẻ đẹp tươi sáng, hiền hoà, đầm ấm, bình dị .
- Biểu hiện của tình cảm nồng hậu, gần gũi, thân thương, sự gắn bó của con người với gia đình và làng quê. 
- Lời bà mắng : “Có tiếng bà vẫn mắng , gà đẻ mà mày nhìn/ rồi sau này lang mặt/ cháu về lấy gương soi . lòng dại thơ lo lắng .
- Lời mắng yêu, vì bà muốn cháu mình sau này được xinh đẹp, có hạnh phúc . 
- Chi tiết này thể hiện chân thật , tình cảm giản dị mà sâu sắc trong tình yêu bà dành cho cháu . 
- Cháu nhớ kỉ niệm vì cháu cảm nhận được tình yêu ấy của bà .
- “Tay bà khum soi trứng, 
Dành từng quả chắt chiu 
Cho con gà mái ấp” .
- Người bà thôn quê chịu thương, chịu khó, chắt chiu từng niềm vui nhỏ trong cuộc sống còn nhiều vất vả lo toan.
- Nỗi lo toan của bà :
“Cứ hàng năm hàng năm,
 Khi gió mùa đông tới 
 Bà lo đàn gà toi, 
 Mong trời đừng sương muối .
- Là nỗi lo vì niềm vui của cháu .
- Là nỗi lo chân thật của người bà nơi quê trong cuộc sống còn nhiều khó khăn . 
- Nỗi lo ấy biểu hiện tình thương yêu giản dị, thầm lặng của những người bà nơi quê hương .
- Nghèo nhưng hiền thảo .
- Hết lòng vì con cháu .
- Chịu đựng, nhẫn nại và sinh .
* Hs thảo luận nhóm .
-“Ôi cái quần chéo go/ ống rộng dài quét đất/ cái áo cành trúc bâu/ đi qua nghe sột soạt” .
- Tuổi thơ gắn liền với niềm vui bé nhỏ, trong lành ở gia đình và làng quê . 
- Vui vì có quần áo mới nhưng còn vui hơn vì tình cảm ấm áp bà dành cho cháu . 
- Áo quần bà sắm cho là vật bình thường nhưng không phải ai cũng có được nêu không có bà để yêu thương . 
- Niềm vui ấy được tạo ra từ bao chắt chiu, cần kiệm, lo toan của bà . 
à Do vậy niềm vui thật thiêng liêng , không dễ quên được .
- Vì đó là tình cảm chân thật nhất, ấm áp nhất của tình ruột thịt .
- Đó còn là tình cảm gia đình, tình cảm quê hương, tình cảm cội nguồn không thể thiếu trong mỗi con người .
- Hs trả lời .
- 10 câu thơ cuối .
- Suy tư về hạnh phúc “Tiếng gà trưa . . . giấc ngủ hồng sắc trứng” (5 câu) 
- Suy tư về cuộc chiến đấu hôm nay .(5 câu cuối) 
- Tiếng gà trưa và những ổ trứng hồng là hình ảnh của cuộc sống chân thật, bình yên, no ấm .
- Thức dậy tình bà cháu, gia đình, làng quê .
- Âm thanh bình dị của làng quê mang lại những niềm yêu thương cho con người . 
- Khẳng định những niềm tin chân thật và chắt chắn của con người về mục đích chiến đấu hết sức cao cả nhưng cũng hết sức bình thường (Vì tiếng gà cục tác) 
- Tình yêu rộng lớn, sâu sắc, cao cả .
II. Tìm hiểu nội dung văn bản : 
 1. Tiếng gà trưa thức dậy tình cảm làng quê : 
 (7 câu thơ đầu) 
- Tiếng gà là âm thanh của làng quê (cho những quả trứng hồng à Niềm vui của người nông dân)
- Là âm thanh dự báo điều tốt lành .
 - Tiếng gà trưa : 
 + Xao động nắng trưa.
 + Bàn chân đỡ mỏi .
 + Tuổi thơ hiện về .
của những người chiến sĩ đang trên đường hành quân . 
=> Tình làng quê thắm thiết sâu nặng .
 2. Tiếng gà trưa khơi dậy những kỉ niệm ấu thơ : 
 ( đi qua nghe sột soạt) 
 a) Hình ảnh những co gà mái mơ, mái vàng và ổ trứng hồng đẹp như tranh: 
à Những sắc màu của gà và trứng gợi lên vẻ đẹp tươi sáng, hiền hoà, đầm ấm, bình dị .
àBiểu hiện của tình cảm nồng hậu, gần gũi, thân thương, sự gắn bó của con người với gia đình và làng quê. 
 b) Kỉ niệm về tình bà cháu : 
 * Một kỉ niệm về tuổi thơ dại “Tò mò xem trộm gà đẻ bị bà mắng” 
“Có tiếng bà vẫn mắng 
 lòng dại thơ lo lắng”
 - Lời mắng yêu, vì bà muốn cháu mình sau này được xinh đẹp.
 - Thể hiện tình cảm giản dị mà sâu sắc trong tình yêu bà dành cho cháu .
 * Cách bà chăm chút từng quả trứng: 
“Tay bà khum soi trứng, 
. . . Cho con gà mái ấp”
à Người bà thôn quê chịu thương, chịu khó, chắt chiu từng niềm vui nhỏ . 
 - Người bà còn lo toan trong cuộc sống hằng ngày à lo vì cháu .
à Nghèo nhưng hiền thảo. Hết lòng vì con cháu .Chịu đựng, nhẫn nại và sinh .
 * Nièm vui của cháu : 
 -“Ôi cái quần chéo go  
à Tuổi thơ gắn liền với niềm vui bé nhỏ (Được quần áo mới) 
à Vui vì có quần áo mới nhưng còn vui hơn vì tình cảm ấm áp bà dành cho cháu . 
=> Qua những kỉ niẹm được gợi lại, tác giả đã bộc lộ một tâm hồn trong sáng, hồn nhiên của một em nhỏ và tình cảm trân trọng yêu quý đối với bà của đứa cháu-tình cảm cội nguồn không thể thiếu trong mỗi con người .
 3. Những suy tư gợi lên từ tiếng gà trưa : 
 (Đọan cuối ) 10 câu 
 a) suy tư về hạnh phúc : 
- Âm thanh bình dị của làng quê mang lại những niềm yêu thương cho con người : Tình bà cháu, gia đình, quê hương .
 b) suy tư về cuộc chiến đấu hôm nay : 
 - Khẳng định những niềm tin chân thật và chắt chắn của con người về mục đích chiến đấu hết sức cao cả (vì tổ quốc) nhưng cũng hết sức bình thường (Vì tiếng gà cục tác) 
 - Tình yêu rộng lớn, sâu sắc, cao cả .
10’
Hoạt động 3 : Hướng dẫn hs tìm hiểu thể thơ ngũ ngôn : 
- Gv cũng cố lại lý thuyết thể thơ ngũ ngôn .
F Có nguồn gốc từ đâu ? Đã được học ở bài nào ?
F Ở lớp sáu ta đã học bài thơ ngũ ngôn nào ? 
F Vần trong thể thơ nào này được gieo như thế nào? 
F Cách sử dụng thể thơ này trong bài thơ “Tiếng gà trưa” của Xuân Quỳnh như thế nào ? 
GV: 43 câu, 7 khổ (2 khổ 4 câu, 1 khổ 10 câu, 1 khổ 7 câu, 3 khổ 6 câu ) , vần gieo rất tự do (có hoặc không) . 
- Hs chú ý 
- TQ, Tĩnh dạ tứ (Lí Bạch)
- Đêm nay bác không ngủ (Minh Huệ) 
- Cuối câu 2,3 .
- Cuối câu 1,3 (vần cách) 
- Cuối câu 2,4 (vần cách) 
- Hs trả lời .
III. Thể thơ ngũ ngôn :
 1. Thơ ngũ ngôn trong thơ ca VN có 2 loại chính : 
 - Có nguồn gốc từ TQ 
Vd: Tĩnh dạ tứ(Lí Bạch) 
 - Có nguồn gốc ở VN( từ thể hát dặm, từ vè dân gian ) 
 - Mỗi khổ thơ có 4 dòng, gieo vần ở cuối câu 2,3 hoặc gieo vần cách ở cuối câu 1,3 hoặc 2,4 .
- Tiếng cuối của câu 4(I) à tiếng cuối câu (II) 
 2. Xuân Quỳnh đã vận dụng thể thơ ngũ ngôn của Việt Nam vào bài :
 “Tiếng gà trưa” , sử dụng linh hoạt số câu trong một khổ, số chữ trong một câu, vần, hình ảnh ngôn ngữ bình dị, chân thật à diễn đạt tình cảm tự nhiên .
* Ghi nhớ : sgk tr 151 .
 3) Củng cố : (6’) 
	- Theo em trong ba nội dung đã học của bài nội dung nào được phản ánh chân thực và xúc động nhất ?
 (Nội dung nói về những kỉ niệm thân thương của tuổi thơ gắn liền với tiếng gà trưa )
	- Văn bản “Tiếng gà trưa” là một bài thơ trữ tình bộc lộ cảm xúc của lòng người. Theo em ở văn bản này những tình cảm sâu sắc nào của lòng người được bộc lộ ? 
	à Tình yêu loài vật, tình yêu bà, bao trùm là tình yêu gia đình, quê hương, đất nước .
 4) Đánh giá tiết học : (1’) 
 5) Dặn dò : (1’) 
	- Học thuộc bài thơ, nội dung bài học .
	- Làm bài tập .
	- Xem trước bài điệp ngữ .
 IV. Rút kinh nghiệm , bổ sung :