Chuyên đề Phương pháp sử dụng tranh minh họa trong dạy học môn ngữ văn 6

Chuyên đề
PhươNG pháp sử dụng tranh minh họa
Trong dạy học môn ngữ văn 6
I. Lý do chọn chuyên đề
1. Cơ sở lý luận
Định hướng đổi mới phương pháp dạy học ở trường phổ thông theo Luật giáo dục (1998) là:
- Phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động sáng tạo ở học sinh.
- Bồi dưỡng phương pháp tự học.
- Rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.
- Tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh.
Bốn định hướng này có liên quan chặt chẽ, trong đó định hướng đầu tiên là căn bản.
Để học sinh lĩnh hội được tri thức một cách tốt nhất cần hướng học sinh vào "hoạt động tích cực". Tức là học sinh phải được trực tiếp tìm hiểu, khám phá vấn đề. Mỗi vấn đề được làm sáng tỏ sẽ mở ra những chân trời mới về sự sáng tạo. Bộ môn Ngữ văn 6 đang trên con đường đổi mới cũng phải tuân theo quy luật đó. Dạy học theo phương pháp đổi mới phải thực sự lấy "học sinh làm trung tâm", coi hoạt động của học sinh là một hoạt động có ý nghĩa thiết thực nhất trong việc dạy và học. Học sinh được hoạt động dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Để lĩnh hội tri thức học sinh có thể đọc, phân tích văn bản thông qua hoạt động chỉ đạo của giáo viên. Bên cạnh đó học sinh được mở rộng, khắc sâu kiến thức bằng các phương tiện dạy học và giáo viên sử dụng: máy chiếu, tranh ảnh, biểu bảng, phiếu thảo luận... Giữa văn bản, phương tiện dạy học với học sinh có tác động qua lại với nhau tạo môi liên hệ chặt chẽ, hoàn chỉnh, thống nhất (học sinh là người khám phá, tìm hiểu; văn bản là cánh cửa; phương tiện dạy học là chìa khoá).
2. Cơ sở thực tiễn
Trong những năm qua, tôi là giáo viên trực tiếp giảng dạy bộ môn Ngữ văn 6 trường THCS Tân Hiệp. Bản thân tôi luôn cố gắng phát huy tính tự giác, tích cực ở học sinh theo tinh thần đổi mới. Một phương pháp mà tôi đã và đang sử dụng nhằm nâng cao nhiệm vụ dạy học, đó là việc tăng cường sử dụng các phương tiện dạy học trong bộ môn Ngữ văn 6.
Với tinh thần "bám sát sách giáo khoa, lấy sách giáo khoa là phương tiện dạy học cơ bản", tôi đã cố gắng phát huy tối đa phương tiện dạy học này. Ngoài ra Bộ Giáo dục - Đào tạo cũng đã hỗ trợ thêm một số bức tranh, còn các phương tiện dạy học khác như: Phiếu thảo luận, sơ đồ, biểu bảng... tự giáo viên chuẩn bị. Để có được các phương tiện dạy học bổ sung buộc giáo viên phải tự sáng chế (ví dụ máy chiếu được thay thế bằng bảng phụ, giấy khổ to, vẽ thêm một số bức tranh minh hoạ,...).
Từ cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn nêu trên khiến tôi chọn viết Chuyên đề "Phương pháp sử dụng tranh minh hoạ trong dạy học bộ môn Ngữ văn 6".
II. Mục đích.
Để nâng cao chất lượng dạy và học đòi hỏi người giáo viên phải sử dụng thành thạo các phương tiện dạy học, các phương tiện dạy học vừa là nguồn cung cấp tri thức vừa là phương tiện minh hoạ cho bài học, vừa là phương tiện để thực hiện các thao tác của quá trình dạy học, là nguồn kiến thức khi nó được dùng để khai thác kiến thức, là phương tiện minh hoạ khi nó chỉ được sử dụng để làm rõ nội dung đã được thông báo trước đó.
Vì vậy tôi mốn trình bày vấn đề về cách sử dụng một loại phương tiện dạy học "tranh minh hoạ" sao cho đạt hiệu quả tối ưu nhất.
III. Đối tượng, nhiệm vụ
Ngày nay phương tiện dạy học có một vai trò hết sức quan trọng trong việc dạy học, đặc biệt khi mà công nghệ thông tin đang phát triển với tốc độ mạnh và ứng dụng hết sức rộng rãi. Tranh minh hoạ không chỉ dừng lại ở mức độ minh hoạ mà đã trở thành công cụ nhận thức. Vì vậy tôi chọn nghiên cứu cách sử dụng tranh minh hoạ trong dạy học Ngữ văn 6.
IV. Phạm vi nghiên cứu
Việc sử dụng tranh minh hoạ nhằm tác động vào dạy học sinh lớp 6 trường THCS Tân Hiệp.
Nội dung
I. Đặc Điểm
Bộ môn Ngữ văn 6 có đặc thù riêng, nó khác với các bộ môn khác ở chỗ: Học sinh cảm nhận văn bản chủ yếu bằng ngôn từ trong văn bản. Tranh minh họa chỉ là một phương tiện hỗ trợ cho quá trình tiếp nhận văn bản ở học sinh. Tuy niên, tranh minh hoạ cũng rất cần thiết đối với việc giảng dạy. Nó góp phần tạo nên sự hứng thú học tập ở học sinh và giúp cho học sinh tiếp thu tri thức một cách nhẹ nhàng hơn.
II. Thực trạng
Năm học 2008-2009 tôi là giáo viên trực tiếp giảng dạy bộ môn Ngữ văn 6 trường THCS Tân Hiệp. Mới bước đầu làm quen với phương pháp mới, tôi đã cố gắng nhưng còn nhiều hạn chế trong việc sử dụng các phương tiện dạy học.
Bộ Giáo dục và Đào tạo có cấp cho nhà trường một số bức tranh minh hoạ. Còn lại những phương tiện khác thì tự giáo viên chuẩn bị. Việc sử dụng tranh minh hoạ của tôi trong các tiết dạy mới chỉ dừng lại ở việc quan sát tạo tâm thế hứng thú học tập ở học sinh, hơn nữa một số tiết dạy không có tranh riêng mà chỉ có tranh trong sách giáo khoa. Qua một năm học, tôi nhận thấy học sinh chưa cảm nhận được sâu sắc văn bản thông qua tranh minh hoạ mà chỉ cảm nhận được chủ yếu từ ngôn từ của văn bản. Hay nói cách khác, kênh hình chưa được khai thác triệt để.
III. Các biện pháp sử dụng tranh minh hoạ
1. Giáo viên phải có sự chuẩn bị
Để tiết dạy đạt được mục tiêu giáo dục tư tưởng, tình cảm tốt đẹp cho học sinh đòi hỏi người giáo viên phải có sự chuẩn bị kỹ càng, chu đáo. Đối với việc sử dụng tranh minh hoạ, giáo viên phải biết rõ Bộ Giáo dục - Đào tạo có cấp tranh cho văn bản đó không, trong SGK có hình vẽ không. Nếu có thì giáo viên có thể sử dụng, nếu không tự giáo viên phải thuê hoặc tự vẽ thêm tranh minh hoạ. Giả sử phải vẽ thêm tranh minh hoạ cho bài dạy thì yêu cầu bức tranh phải có nội dung phù hợp, có ý nghĩa giáo dục cao. Tránh tình trạng tranh không đúng với chủ đề bài giảng, gây tri giác tản mạn ở học sinh trong khi sử dụng hoặc làm cho học sinh khó hiểu. Như vậy sự chuẩn bị của giáo viên là rất cần thiết trước khi lên lớp giảng dạy. Ví dụ: Khi dạy văn bản "Treo biển" chúng ta cũng có thể vẽ một bức tranh minh hoạ nói về nội dung của cái biển trong từng lần thay đổi.
2. Cần sử dụng tranh đúng thời điểm (đúng lúc, đúng chỗ)
Việc sử dụng tranh cần kết hợp linh hoạt với hệ thống câu hỏi. Cũng có thể đưa ngay ra lúc ban đầu để tạo tâm thế hứng thú ở học sinh. Trong quá trình phân tích văn bản cần đưa tranh minh hoạ để bổ sung, khắc sâu kiến thức. Nhưng cần lưu ý tránh đưa tranh liên tục làm cho học sinh tri thức tản mạn. Khi đưa tranh cho học sinh trả lời ý cần khai thác xong cần cất tranh ngay. Cũng có thể đưa tranh khi đã phân tích đầy đủ nội dung, ý nghĩa văn bản để học sinh mở rộng, liên hệ kiến thức.
Ví dụ: Khi dạy tiết 31 bài 8, văn bản: "Cây bút thần" tôi đã nhờ một người bạn dạy mỹ thuật phóng to 2 bức tranh trong sách giáo khoa.
Khi bước vào phân tích văn bản, tôi cho học sinh quan sát 2 bức tranh để tạo sự tò mò, hứng thú học tập ở học sinh. Đến nội dung phân tích "Mã lương vẽ cho người nghèo". Tôi treo bức tranh thứ nhất cho học sinh quan sát rồi nêu câu hỏi.
- Giáo viên: Em hãy cho biết Mã Lương đang vẽ những gì cho người nghèo?
- Học sinh: Vẽ cày, cuốc, đèn, xô múc nước...
- Giáo viên: Tại sao Mã Lương không vẽ những vật quý như: vàng, bạc, đá quý...?
- Học sinh: Vì cuốc, cày,... là những công cụ lao động tạo ra của cải, vật chất.
Đến nội dung thứ 2 "Mã Lương vẽ cho địa chủ". Tôi cất bức tranh thứ nhất, treo bức tranh thứ hai để học sinh quan sát.
- Giáo viên: Mã Lương đang vẽ những gì? Cảnh tượng Mã Lương vẽ ra sao?
- Học sinh: Mã Lương vẽ thuyền biển cho vua đi chơi. Trên biển sóng cuồn cuộn làm thuyền của vua bị chao đảo.
Tiếp theo tôi trao cả 2 bức tranh cho học sinh và nêu yêu cầu học sinh thảo luận.
- Giáo viên: Em hãy so sánh và cho biết thái độ của Mã Lương đối với người nghèo, đối với bọn địa chủ? Qua đó cho ta biết gì về phẩm chất của Mã Lương?
- Học sinh: 
+ Bức tranh thứ nhất: Mã Lương rất vui, hạnh phúc khi vẽ cho người nghèo.
+ Bức tranh thứ hai: Mã Lương căm giận bọn thống trị, đang ra tay trừng trị bọn chúng.
ị Phẩm chất của Mã Lương: Mã lương là người thông minh, yêu quý người nghèo, căm ghét bọn thống trị tham lam, độc ác.
- Giáo viên: Em hãy cho biết tình cảm của em đối với Mã Lương ?
- Học sinh: Khâm phục, yêu quý.
- Giáo viên: Qua nhân vật Mã Lương em rút ra bài học gì cho mình ?
- Học sinh: Phải chăm chỉ cố gắng học tập tốt để trở thành người công dân tốt của xã hội.
IV. Kết quả
Trong năm học 2009-2010 với việc áp dụng cách sử dụng tranh minh hoạ như trên, tôi đã thấy có sự khác biệt trong nhận thức ở học sinh.
- Số học sinh hứng thú học tập:	95%.
- Số học sinh tìm ra được phẩm chất của Mã Lương:	85%.
- Số học sinh rút ra được bài học cho bản thân:	98%.
Trên đây là một kết quả khả quan trong quá trình thử nghiệm của bản thân tôi.
V. Kết luận
Qua các tiết dạy tôi nhận thấy việc sử dụng tranh minh hoạ muốn đạt được hiệu quả tối ưu cần phải có sự linh hoạt trong quá trình sử dụng. Tuỳ từng văn bản mà ta áp dụng cho đúng lúc, đúng chỗ. Việc sử dụng tranh minh hoạ sẽ tạo tâm thế học tập hứng thú ở học sinh, tạo cho tiết dạy sinh động, không còn nhàm chán. Đồng thời giúp học sinh cảm nhận sâu sắc hơn về văn bản.
Việc sử dụng tranh minh hoạ là cả một quá trình tìm tòi, sáng tạo, chuẩn bị chu đáo của bản thân người giáo viên. Là một giáo viên dạy văn nên cần học hỏi nhiều hơn ở đồng nghiệp ở các bộ môn khác để bộ sưu tập tranh ngày càng phong phú, vì vậy tôi rất mong được sự đóng góp của Ban chỉ đạo và các bạn đồng nghiệp. 
 Tôi xin chân thành cảm ơn!
 Tân Phong , Ngày tháng 12 năm 2009
 Người viết: 
 Lê Văn Danh