Giáo án môn học Ngữ văn 7 - Tiết 53: Tiếng gà trưa

Ngày soạn: tháng năm 2010
Ngày dạy: tháng năm 2010
Tuần 14
Tiết : 53 Tiếng gà trưa Xuân Quỳnh
 I. Mục tiêu bài học: 
* Kiến thức cần đạt: Giúp học sinh: Cảm nhận được vẻ đẹp vẻ đẹp trong sáng, đằm thắm của những kỉ niệm về tuổi thơ và tình cảm bà cháu được thể hiện trong bài. Bước đầu phân tích và cảm nhận được tình cảm chân thật, đằm thắm của người lính trẻ với làng quê.
*Kĩ năng cần rèn: Rèn đọc, cảm thụ thơ 5 chữ.
*Giáo dục tư tưởng: Tình yêu quê hương, đất nước, tình cảm gia đình thiêng liêng.
II.Trọng tâm của bài: Tìm hiểu chi tiết
III.Chuẩn bị
*Giáo viên: Giáo án, tài liệu tham khảo
*Học sinh: Học bài cũ, xem trước bài mới ở nhà
IV. Tiến trình bài dạy:
A/Kiểm tra bài cũ (4’)
? Đọc thuộc lòng bài thơ Rằm tháng giêng và Cảnh khuya ? Nêu những nét đặc sắc về ND và NT của 2 bài thơ đó ?
- Miêu tả cảnh thiên nhiên đẹp, thể hiện tình yêu thiên nhiên, yêu nước của Bác.
- Kết hợp miêu tả và biểu cảm. Ngôn từ gợi cảm.
B/Bài mới (36’)
1.Vào bài (1’) Xuân Quỳnh là nhà thơ nữ xuất sắc nhất của nền thơ hiện đại VN. Thơ Xuân Quỳnh thường hướng về những hình ảnh, sự việc bình dị, gần gũi trong đời sống thường nhật của gia đình. Bài thơ Tiếng gà trưa là một bài thơ như thế.
2.Nội dung bài dạy (35’)
Tg
05’
10’
20’
Hoạt động của Thầy và trò
Hoạt động 1: Hướng dẫn tìm hiểu chung
- Hs đọc chú thích (sgk- 150).
? Giới thiệu vài nét về nhà thơ Xuân Quỳnh ?
- Gv: Tuổi thơ Xuân Quỳnh nhiều mất mát, mồ côi mẹ từ khi còn nhỏ, xa cha, sống với bà ở La khê - Hà Tây.
Trước khi trở thành nhà thơ, XQ là một diễn viên múa. XQ qua đời trong một tai nạn giao thông, khi tài năng đang chín trong sự tiếc thg vô hạn của bạn bè và ng đọc. Các tập thơ chính: Chồi biếc, Hoa dọc chiến hào, Gió lào cát trắng, lời du trên mặt đất, Sân ga chiều em đi...
? Em hãy cho biết bài thơ có hoàn cảnh ra đời, xuất xứ ntn?
- Gv: Sau này, bài thơ được in lại trong tập “ Sân ga chiều em đi ” -1984.
Thơ ngũ ngôn có nguồn gốc từ dân ca phường vải Trung Bộ. Không hạn định số câu.Nhịp linh hoạt, vần phong phú.
Hoạt động 2: Hướng dẫn đọc hiểu văn bản.
Gv hướng dẫn đọc: giọng vui, bồi hồi; phân biệt lời mắng yêu của bà với lời kể, tả trữ tình của nhà thơ.
- Hs đọc văn bản.
- Hs, gv nhận xét cách đọc.
- Gv kiểm tra việc học chú thích của hs. Hs giải nghĩa từ “Gà mái mơ”, “chắt chiu”, “gà toi”.
? Bài thơ được viết theo thể thơ nào? Phân tích nhịp thơ, vần thơ?
Hoạt động 3: Hướng dẫn tìm hiểu chi tiết
-Hs đọc khổ thơ đầu.
? Khổ thơ đầu kể chuyện gì ? 
? Tại sao trong vô vàn âm thanh của làng quê, tâm trí của tác giả chỉ bị ám ảnh bởi tiếng gà trưa ?).
? Đường hành quân xa là đường ra trận, với người ra trận tiếng gà trưa gợi những cảm giác mới lạ nào ? 
? ở 3 câu thơ này tác giả đã sd biện pháp NT gì ? Tác dụng của biện pháp NT đó ?
GV: Như vậy con ng ở đây không chỉ nghe tiếng gà bằng thính giác, mà còn nghe bằng cả cảm xúc tâm hồn. 
? Khi con người nghe được bằng tâm hồn thì người đó phải là người có tình cảm như thế nào đối với làng xóm, quê hương ?
-Gv: Bài thơ ra đời trong những ngày cả nước chống Mĩ sôi sục và quyết liệt. Đoạn mở đầu này kể về một sự việc đời thường, thơ mộng, góp phần làm dịu bớt không khí nóng bức của chiến trường, mở ra một không gian thanh bình sâu lắng, giúp cho những người lính, những bạn đọc thuở ấy cũng như chúng ta ngày nay được chút thời gian yên tĩnh trong cõi lòng để lắng sâu, suy cảm.
-Hs đọc 5 khổ thơ tiếp. 
? Năm khổ thơ em vừa đọc, kể gì ? 
? Những hình ảnh và KN gì trong tuổi thơ đã được gợi lại từ tiếng gà trưa ? 
? Hình ảnh những con gà mái và những quả trứng hồng hiện lên qua những chi tiết nào ?
? Những sắc màu của gà và trứng đã gợi tả vẻ đẹp nào trong cuộc sống làng quê ?
? Điệp từ “này” được lặp lại trong đoạn thơ có sức biểu hiện tình cảm gì của con ng với làng quê ?
? Chi tiết bà mắng cháu gợi cho em những cảm nghĩ gì về tình bà cháu ?
Gv yêu cầu hs đọc khổ 4.
? Hình ảnh người bà chắt chiu từng quả trứng, gợi cho em cảm nghĩ gì về người bà ?
 Hs đọc khổ 5.
? Nỗi lo của người bà trong khổ thơ này, gợi trong em những cảm nghĩ gì ?
? Trong kỉ niệm tuổi thơ của người cháu, hình ảnh người bà hiện lên với những đức tính cao quí nào ?
? Những chắt chiu lo toan của người bà được bù lại bằng niềm vui của cháu, chi tiết niềm vui được quần áo mới gợi cho em cảm nghĩ gì về tuổi thơ và tình bà cháu ?
? Tình bà cháu biểu hiện trong lời nói, cử chỉ, cảm xúc hết sức bình thường, nhưng tại sao tình cảm ấy lại thành KN không phai mờ trong tâm hồn người cháu ? 
Gv: Càng về cuối KN tuổi thơ càng da diết cảm động. Qua những dòng thơ êm nhẹ, thánh thót như những nốt nhạc trong veo, hình ảnh ng bà hiện lên đẹp như một bà tiên vậy. 
 Hs đọc 2 khổ thơ cuối 
? Hai khổ thơ cuối gợi cho em điều gì ? Vì sao con người có thể nghĩ rằng: Tiếng gà trưa - Mang bao nhiêu hạnh phúc ?
? Trong “Giấc ngủ hồng .trứng”, người cháu mơ thấy những gì ? 
-Gv đọc khổ thơ cuối.
? Bài thơ cho em hiểu gì về người cháu ?
Gv: Từ n KN tuổi thơ thấm đẫm tình bà cháu, cảm hứng thơ mở rộng hướng tới tình yêu đất nước nhắc nhở, giục giã những người chiến sĩ (trong đó có nhà thơ) hãy cầm chắc tay súng, tiến lên chống kẻ thù xâm lược, bảo vệ gia đình, làng xóm, quê hương và nền ĐL TD của TQ.
? Bài thơ được biểu đạt bằng phương thức nào ?
 Hs đọc ghi nhớ.
Nội dung kiến thức
I. Đọc tìm hiểu chung
1. Tác giả : Xuân Quỳnh (1942 - 1988). Là nhà thơ nữ xuất sắc trong nền thơ hiện đại Việt Nam (thời chống Mỹ)
- Thơ trẻ trung, sôi nổi, tha thiết, giàu nữ tính. Viết về những điều bình dị trong cuộc sống.
2. Tác phẩm:
a. Hoàn cảnh sáng tác : Bài thơ được viết vào những năm đầu của cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước. Trích trong tập “ Hoa dọc chiến hào ” - 1968.
b. Thể loại : Thơ 5 chữ
II. Đọc tìm hiểu chi tiết
1.Đọc tìm hiểu từ khó
*Đọc:
*Từ khó:
2. Đại ý : Tiếng gà trưa và những kỷ niệm ấu thơ.
3. Bố cục: (3 phần)
- Khổ 1: Tiếng gà trưa thức dậy t/c làng quê.
 - Khổ 2, 3, 4, 5, 6: Kỷ niệm tuổi thơ được tiếng gà khơi dậy.
- Khổ 7, 8: Mơ ước của người cháu. 
4.Tìm hiểu chi tiết
a. Khổ thơ đầu:
- Kể chuyện anh bộ đội trên đường hành quân, khi dừng chân nghỉ bên một xóm nhỏ ven đường, người chiến sĩ bỗng nghe tiếng gà nhảy ổ vang lên
- Tiếng gà là âm thanh của làng quê, gợi cảm giác gần gũi, thân thương, giúp con người vơi đi nỗi vất vả. 
- Do đó tiếng gà trưa dễ tạo thành những kỷ niệm khó quên của con người
 Nghe xao động nắng trưa
 Nghe bàn chân đỡ mỏi
 Nghe gọi về tuổi thơ.
->Sd điệp từ – Diễn tả sự bồi hồi, xao xuyến của tâm hồn.
=>Thể hiện tình làng quê thắm thiết, sâu nặng.
b. Năm khổ thơ tiếp theo:
- Kể về những kỉ niệm tuổi thơ được tiếng gà khơi dậy.
- Hình ảnh những con gà mái với những quả trứng hồng; lời bà mắng cháu khi nhìn gà đẻ và nỗi lo lắng thơ dại của đứa cháu nhỏ; hình ảnh bà chắt chiu nuôi gà để mua quần áo mới cho cháu và niềm vui sướng hp của người cháu khi được quần áo mới.
 ổ rơm hồng những trứng
 Này con gà mái mơ
 Khắp mình hoa đốm trắng
 Này con gà mái vàng
 Lông óng như màu nắng
->Sd n từ ngữ gợi hình ảnh, màu sắc – Gợi tả vẻ đẹp tươi sáng, đầm ấm, hiền hoà, bình dị.
- Sd điệp từ – Biểu hiện tình cảm nồng hậu, gần gũi, thân thương, gắn bó của con người với gia đình, làng quê.
 Có tiếng bà vẫn mắng...
->Thể hiện tình yêu bà dành cho cháu.
 Tay bà khum soi trưng
 Dành từng quả chắt chiu
->Bà là người chịu thương, chịu khó chắt chiu từng niềm vui nho nhỏ trong cuộc sống nhiều vất vả, lo toan.
 Khi gió mùa đông tới
 Bà lo đàn gà toi...
->Nỗi lo vì cuộc sống còn nhiều khó khăn – Thể hiện tình yêu thương thầm lặng của người bà.
=>Bà là người nghèo khổ nhưng chịu thương, chịu khó, hết lòng hy sinh vì con cháu.
 Ôi cái quần chéo go...
 Cái áo cánh trúc bâu
 Đi qua nghe sột soạt
->Tuổi thơ gắn liền với niềm vui bé nhỏ, ấm áp tình bà cháu.
- Bởi đó là tình cảm, gia đình, ruột thịt, là tình cảm quê hương, cội nguồn không thể thiếu được trong mỗi con người.
c. Hai khổ thơ cuối
- Gợi suy tư của con người về hạnh phúc, về cuộc chiến đấu hôm nay.
- Tiếng gà trưa là hình ảnh của cuộc sống ấm no, bình yên.
- Mơ thấy n điều tốt lành, hp.
- Người cháu hiếu thảo, yêu bà
5. Tổng kết 
a.Nghệ thuật: Miêu tả, tự sự và biểu cảm
b.Nội dung: ghi nhớ.
C.Luyện tập(3’)
Câu thơ “Tiếng gà trưa” được lặp lại nhiều lần trong bài ở những vị trí nào và có tác dụng ra sao ?
Được lặp lại 4 lần, mở đầu cho 4 đoạn thơ, đem lại hiệu quả NT cao: Mỗi lần nhắc lại, lại mở ra một hình ảnh trong KN thời thơ ấu, nó vừa như sợi dây LK các hình ảnh ấy, lại vừa như điểm nhịp cho dòng cảm xúc của nhân vật trữ tình. Tiếng gà trưa đã gọi người chiến sĩ về với tuổi thơ và cũng mở ra trong người chiến sĩ n tình cảm mới mẻ trong cuộc chiến đấu hôm nay, khi tình cảm gia đình đã làm sâu sắc thêm tình quê hương, đất nước
D.Củng cố(1’) Theo em, tại sao t/g lại đặt tên bài thơ là “Tiếng gà trưa”?
E.Hướng dẫn về nhà(1’)
-Học thuộc long bài thơ, học thuộc ghi nhớ.
-Soạn bài: Một thứ quà của lúa non: Cốm.