Giáo án Ngữ văn 7 tiết 127, 128: Ôn tập tiếng việt (tiếp theo)

Ngày soạn : 10.4.2010
Ngaøy daïy : 13.4.2010.
Tiết 127,128.
I, Mục tiêu cần đạt 
 Giúp hs 
Hệ thống hoá kiến thức về các phép biến đổi câu và các phép tu từ cú pháp đã học 
 II, Chuẩn bị 
 GV dự kiến khả năng tích hợp : Tích hợp các vb đã học ở học kì II
HS : Học bài , soạn bài theo yêu cầu của GV
 III, Tiến trình lên lớp 
 1, ỔN định tổ chức 
 2, Kiểm tra bài cũ : -Kiểm tra việc chuẩn bị bài của hs .
 -hoïc sinh nhaéc laïi nhöõng kieán thöùc oân taäp ôû tieát 1:
 1.Kieåu caâu ñôn :
+Caâu chia theo muïc ñích noùi .(traàn thaät,caàu khieán ,nghi vaán,caûm thaùn )
+Caâu ñôn bình thöôøng .
+Caâu ñaëc bieät.
*Khaùi nieäm:Câu đặc biệt không coù cấu tạo theo mô hình chủ ngữ – vị ngữ 
VD : Một đêm trăng . Tiếng reo
* Tác dụng :
+ xaùc ñònh thời gian nơi chốn :
VD : Buổi sáng . Đêm hè . Chiều đông 
+ Liệt kê,thoâng baùo veà söï toàn taïi cuûa sự vật ,hiện tượng .
VD : Cháy . Tiếng thét . Chạy rầm rập . Mưa . Gío .Baõo buøng.
+ Bộc lộ cảm xúc :
VD Trời ôi! Aí chà chà !
+ Gọi đáp :
 VD Sơn ơi ! Đợi với
 2.Caùc daáu caâu:
Daáu chaám ,daáu phaåy ,daáu chaám phaåy ,daáu chaám löûng ,daáu gaïch ngang.
 3, Bài mới : 
(?) Hãy nêu những phép biến đổi câu ? 
Thêm, một số thành phần câu 
Chuyển đổi kiểu câu
(?) Trong dạng rút gọn câu chúng ta có những loại câu nào ? 
- Rút gọn câu và câu đặc biệt 
(?) Thế nào là rút gọn câu ? Cho vd 
(?) Trong vd thành phần nào được rút gọn ? tại sao ?
Thành phần CN vì câu nói là của chung mọi người 
?Muïc ñích cuûa vieäc ruùt goïn caâu?
(?) Khi rút gọn câu cần đảm bảo điều gì ? 
VD:truyeän cöôøi “Tham aên”
1.OÂâng ôû ñaâu ta ?-Ñaây –roài caém cuùi aên.
2.Theá oâng ñöôïc maáy coâ caäu roài ?-Moãi –laïi gaép lia lòa.
3.Cuï thaân sinh coøn caû chöù?-Tieät!
(?) Thế nào là câu đặc biệt ? Cho vd 
(?) Duøng câu đặc biệt noù coù nhöõng taùc duïng nhö theá naøo? Cho vd 
- Nêu thời gian nơi chốn 
VD : Buổi sáng . Đêm hè . Chiều đông 
- Liệt kê sự vật hiện tượng 
VD : Cháy . Tiếng thét . Chạy rầm rập . Mưa , Gío 
- Bộc lộ cảm xúc : Trời ôi! Aí chà chà !
- Gọi đáp :VD Sơn ơi ! Đợi với 
* GV chốt : Câu đặc biệt cũng là dạng rút gọn câu , nhưng thường khó hoặc không thể khôi phục thành phần bị lược bỏ . Đây chính là điểm khác biệt giữa câu đặc biệt và câu rút gọn 
* Chúng ta vừa ôn tập 2 dạng rút gọn câu . Bây giờ chúng ta tiếp tục ôn tập về 2 dạng mở rộng câu .
(?) Em hãy cho biết dạng mở rộng câu thứ nhất là gì ? ( thêm trạng ngữ cho câu )
(?) Trạng là gì ?Caùc daïng cuï theå –Cho ví duï?
*Veà hình thöùc :
?Vò trí cuûa traïng ngöõ thöôøng ñöùng ôû nhöõng vò trí naøo trong caâu?
?Caùch noùi vaø vieátkhi söûduïng traïng ngöõ ?
(?) Dạng thứ hai là dùng cụm chủ vị làm thành phần câu . Vậy thế nào là duøng cụm C-V làm thành phần câu ? Cho vd 
(?) Các thành phần nào của câu có thể được mở rộng bằng cụm C-V ? Cho vd
* GV chốt : Nhờ việc mỏ rộng câu bằng cách duøng cụm C-V làm thành phần câu , ta có thể gộp 2 câu độc lập thành 1 câu có cụm C-V làm thành phần 
(?) Chuyển đổi kiểu câu có những cách chuyển đối nào ? 
(?) Thế nào là câu chủ động , câu bị động ? cho vd 
*GV:trong cuoäc soáng ñeå theå hieän söï khieám nhaõ,teá nhò... tröôùc moät nhaän ñònh naøo ñoù veà baûn thaân mình .Ngöôøi ta thöôøng söû duïng caâu bò ñoäng. 
(?) Có mấy kiểu câu bị động ? Cho vd 
Có từ bị và được 
Không có từ bị và được 
(?) Chuyển đổi như vậy có tác dụng gì ?
Tránh lặp 1 kiểu câu hoặc để đảm bảo mạch văn nhất quán .
(?)Chúng ta đã học những phép tu từ nào 
(Điệp ngữ và liệt kê )
?Theá naøo laø pheùp tu töø ñieäp ngöõ ?
?Coù maáy daïng ñieäp ngöõ ?
Cho ví duï .
(?) Liệt kê là gì ? Cho vd 
(?)Xeùt veà caáu taïo: Có mấy kiểu lieât kê ? cho vd 
- Liệt kê theo từng cặp và liệt kê không theo từng cặp 
?Xeùt veà yù nghóa :Coù caùc daïng lieät keâ naøo?
(- Liệt kê tăng tiến và liệt kê không tăng tiến )
*GV chốt : Liệt kê là một phép tu từ cú pháp . Vì vậy, khi sử dụng cần phải chú ý tới giá trị biểu cảm của nó 
3, Các phép biến đổi câu 
a, Rút gọn câu : Khi nói viết , ta có thể lược bỏ một số thành phần của câu ,tạo thành câu rút gọn 
Ví duï :Hoïc aên hoïc noùi ,hoïc goùi hoïc môû .
*Muïc ñích :
-Laøm cho caâu goïn hôn ,thoâng tin nhanh traùnh laëp nhöõng töø ñaõ xuaát hieän ôû caâu tröôùc .
-Nguï yù haønh ñoäng ,ñaëc ñieåm laø cuûa chung moïi ngöôøi (löôïc chuû ngöõ).
VD : Thương người như thể thương thân 
* Löu yù :cuõng coù khi ruùt goïn caû c-v:
-Bao giôø caäu veà queâ ?
-AØø!Hai ngaøy nöõa.
* Rút gọn câu cần chú ý : 
- Câu vẫn đủ ý và không bị cộc lốc , khiếm nhã 
- Trong đối thoại , hội thoại thường hay rút gọn câu nhưng cần chú ý quan hệ vai giữa người nói và người nghe , người hỏi và người trả lời
VD :Chaùy-Maát roài !
b, Câu đặc biệt : Câu đặc biệt không coù cấu tạo theo mô hình chủ ngữ – vị ngữ 
VD : Một đêm trăng . Tiếng reo
* Tác dụng :
+ Xaùc ñònh thời gian nơi chốn :
VD : Buổi sáng . Đêm hè . Chiều đông 
+ Liệt kê,thoâng baùo veà söï toàn taïi cuûa sự vật ,hiện tượng .
VD : Cháy . Tiếng thét . Chạy rầm rập . Mưa . Gío .Baõo buøng.
+ Bộc lộ cảm xúc :
VD Trời ôi! Aí chà chà !
+Gọi đáp :
 VD Sơn ơi ! Đợi với.
c, Thêm trạng ngữ cho câu : Traïng ngöõ laø thaønh phaàn phuï cuûa caâu ñöôïc theâm vaøo ñeå xaùc ñònh:
+ Trạng ngữ chỉ nơi chốn , địa điểm (khoâng gian)
VD : Trên dàn hoa lí , Dưới bầu trời trong xanh 
+ Trạng ngữ chỉ thời gian 
VD : Đêm qua , trời mưa to . Sáng nay , trời đẹp 
+ Chỉ nguyên nhân 
VD : Vì trời mưa to, sông suối đầy nước.
+Ñieàu kieän :
Ví duï :Giaù nhö coù tieàn ,toâi seõ ñi du hoïc .
+ Chỉ mục đích 
VD: Để mẹ vui lòng , Lan cố gắng học giỏi 
+ Chỉ phương tiện 
VD : Bằng thuyền gỗ, họ vẫn ra khơi 
+ Chỉ cách thức :
VD : Với quyết tâm cao , học lên đường
+Nhöôïng boä:
Ví duï :Tuy xa tröôøng ,Lan vaãn thöôøng ñeán lôùp ñuùng giôø .
* Hình thöùc 
-Vò trí traïng ngöõ :ñaàu ,giöõa hay cuoái caâu.
- Giöõa traïng ngöõ vôùi chuû ngöõ –vò ngöõ thöôøng coù moät quaõng nghæ khi noùi ,moät daáu phaåy khi vieát .
d, Dùng cụm chủ -vị làm thành phần câu : Là dùng những cuïm töø coù hình thức giống caâu ñôn bình thöôøng , gọi là cụm C-V làm thành phần câu 
VD : Chiếc cặp sách tôi mới mua rất đẹp
* Các thành phần dùng để mở rộng câu : 
+ Chủ ngữ : Mẹ về /khiến cả nhà vui 
+ Vị ngữ : Chiếc x e máy này/ phanh hỏng rồi 
+ Bổ ngữ : Tôi/ cứ tưởng/ ghê gớm lắm 
+ Định ngữ : người tôi gặp /là một nhà thơ noåi tieáng.
e, Chuyển đổi câu chủ động thành câu bị động :
+ Câu chủ động là câu có chủ ngữ chỉ ngöôøi ,vaät thöïc hieän moät hoaït ñoäng höôùng vaøo ngöôøi ,vaät khaùc (chủ thể của hoạt động )
VD : Hùng vương quyết định truyền ngôi cho 
 ( Chuû theå )
 Lang Liêu .
 (Ñoái töôïng)
 + Câu bị động là câu có chủ ngữ chỉ ngöôøi ,vaät ñöôïc hoaït ñoäng cuûa ngöôøi ,vaät khaùc höôùng vaøo (đối tượng của hoaït động)
VD : Lang Liêu được HV truyền ngôi.
 (Ñoái töôïng) (chuû theå)
* Chuyeån ñoåi caùch caâu chuû ñoäng thaønh caâu bò ñoäng : coù hai caùch .
Có từ bị và được 
Không có từ bị và được 
* Tác dụng : Tránh lặp 1 kiểu câu hoặc để đảm bảo mạnh văn nhất quán .
* Chuù yù:khoâng phaûi caâu naøo coù töø bò ñöôïc cuõng laø caâu bò ñoäng .
Ví duï :Côm bò thiu . 
Noù ñöôïc ñi chôi .
Noù rôøi saân ga .
4, Các phép tu từ cú pháp :
a.Ñieäp ngöõ :khi noùi ,vieát ngöôøi ta duøng bieän phaùp laëp ñi laëp laïi töø ngöõ(hoaëc caû moät caâu)ñeå laøm noåi baät yù ,gaây caûm xuùc maïnh .
*Löu yù : Ñieäp ngöõ khoâng phaûi laø söï truøng laëp voâ ích maø laø söï truøng laëp ñeå nhaán maïnh veà noäi dung bieåu hieän .
* Caùc daïng ñieäp ngöõ :
-Ñieäp ngöõ caùch quaõng :vd baøi Tieáng gaø tröa 
-Ñieäp ngöõ noái tieáp :vd : ñoaïn cuoái baøi Nhôù con soâng queâ höông cuûa Teá Hanh. -> « toâi seõ laïi ».
-Ñieäp ngöõ chuyeån tieáp (ñieäp ngöõ voøng)
Ví duï :  Nhöõng luùc say söa cuõng muoán chöøa 
 Muoán chöøa nhönng tính laïi hay öa .
 Hay öa neân noãi khoâng chöøa ñöôïc .
 Chöøa ñöôïc nhöng maø vaãn chaúng chöøa .
a, Liệt kê : Liệt kê là sắp xếp nối tiếp hàng loạt từ hay cụm từ cùng loại để diễn tả được đầy đủ hơn , sâu sắc hơn những khía cạnh khác nhau của thực tế hay của tư tưởng , tình cảm 
VD : Những quả dưa hấu bổ phanh đỏ lòm lòm , những xâu lạp xườn lủng lẳng dưới mái hiên các hiệu cơm ; cái rốn của chú khách trưng ra giữa trời
* Các kieåu liệt kê :
- Caáu taïo: Liệt kê theo từng cặp và liệt kê không theo từng cặp .
VD : Tinh thần , lực lượng , tính mạng , của cải/ tinh thần và lực lượng ; tính mạng và của cải 
- YÙ nghóa:Liệt kê tăng tiến và liệt kê không tăng tiến 
VD :- Tre , nứa , mai , vầu .
 - Gia ñình ,hoï haøng ,laøng xaõ...
Hoïc sinh thaûo luaân nhanh theo nhoùm :
Nhoùm 1,2 ,3:
Ñoïc phaàn trích sau vaø cho bieát : Nhöõng caâu naøo bò ruùt goïn vaø ruùt goïn nhöõng boä phaän naøo ?Em haõy phuïc hoâì laïi caùc boä phaân bò ruùt goïn ñoù ?
 « ...Hai chaân nhaãn quaøng leân coå (1).Queân caû ñoùi ,queân caû reùt (2).Con Toâ cuõng daøi buïng ra chaïy theo(3). Song caøng ñuoåi thì caøng maát huùt (4). Nhaãn laïi töùc ñieân leân(5) . Con Toâ suûa uûng oaúng(6) .Tôùi moät daõy phoá xeùp khaùc ,Nhaãn coá neùn giaän hoûi thaên moät laàn nöõa(7) .Laïi ngöôøi baûo coù thaáy vaø laïi ngöôøi baûo khoâng thaáy(8) .Chaùn quaù(9) .Nhaãn ñöùng laïi thôû doác(10) .Gioù taùp vaøo maët laøm ngöùc anh röùc leân ,nöôùc muõi ñoå ra roøng roøng (11). (Coû Non –Hoà Phöông )
HOÏC SINH THAÛO LUAÄN NHANH THEO NHOÙM :
 Nhoùm 3,4,5 :
BAØI 1 :Chuyeån ñoåi caâu chuû ñoäng sau thaønh caâu bò ñoäng .
a.Giaùp suùt maïnh quaû boùng vaøo khung thaønh ñoái phöông .
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------b.Chuùng toâi chaáp haønh nghieâm chænh luaät leä giao thoâng .
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
c.Caùc baùc thôï ñuùc nhöõng voû maùy bay to töôùng.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
BAØI 2 :
Chuyeån moãi caâu chuû ñoäng sau ñaây thaønh hai caâu bò ñoäng theo hai caùch khaùc nhau.
a.Noù boû saùch vaøo trong caëp .
------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------
b.Ngöôøi ta ñaép böùc töôïng naøy baèng thaïch cao .
---------------------------------------------------------------------------
4, Củng cố :Vaäy tieát hoïc hoâm nay chuùng ta ñaõ oân taäp ñöôïc nhöõng noäi dung troïng taâm naøo?
- Ruùt goïn caâu.
-Caâu ñaëc bieät.
-Theâm traïng ngöõ cho caâu hoïc sinh nhaéc laïi nhöõng kieán thöùc cô baûn nhaát caàn 
-Duøng cuïm chuû –vò ñeå môû roäng caâu. Phaûi ghi nhôù vaø khaéc saâu ñeå aùp dung cho vieäc 
-Hai pheùp tu töø ñaõ hoïc :+Ñieäp ngöõ laøm baøi taäp ôû tieát sau.
 +Lieät keâ .
5, Dặn dò : Học thuộc các kiến thức đã ôn tập –tieát sau aùp duïng laøm baøi taäp.