Giáo án Ngữ văn lớp 7 tiết 48: Thành ngữ

Tiết 48 THÀNH NGỮ 
A - Mục tiêu cần đạt: Giúp HS
- Hiểu được đặc điểm về cấu tạo và ý nghĩa của thành ngữ.
- Tăng thêm vốn thành ngữ, có ý thức sử dụng thành ngữ trong giao tiếp.
B – Chuẩn bị 
	- GV hướng dẫn HS soạn bài , thiết kế bài dạy , chuẩn bị các phương tiện dạy học cần thiết 
 - HS : Soạn bài theo yêu cầu của SGK và những huớng dẫn của GV.
C. Tiến trình tổ chức các hoạt động dạy - học .
B- Lên lớp
B1 - Kiểm tra bài cũ: Biển hiệu sau đây có gì cần xem xét.
 	"ở đây có vá 9 săm lốp".
B2 - Bài mới: Trong kho tàng văn học dân gian, bên cạnh những câu ca dao, tục ngữ có một bộ phận không nhỏ cũng góp phần làm cho lời ăn tiếng nói thêm sinh động, đó là thành ngữ mà bài học hôm nay chúng ta cùng tìm hiểu.
 Hoạt động của GV- HS
 Nội dung cần đạt 
GV - đưa vd lên máy 
? Phần gạch chân trong bài ca dao là một từ hay một cụm từ ?
? Cụm từ này có thể thay một số từ như: 
Thác = bờ 
Ghềnh = ruộng 
Có được không vì sao ?
Không được . Vì cụm từ này sẽ có nghĩa khác đi 
? Khác ở chỗ nào ?
Thác : Chỗ dòng nước chảy vượt qua một vách đá cao , nằm chắn ngang lòng sông suối .
Ghềnh : Chỗ lòng sông bị thu hẹp và nông , có đá lởm chởm nằm chăn ngang làm cho dòng nước dồn lại và chảy xiết .
=> Thác và ghềnh đều là địa hình rất khó khăn hiểm trở cho người đi lại trên sông nước .
 - Ruộng và bờ : Là nơi tương đối bằng phẳng dùng để cấy , cày và ngăn nước -> không có gì là khó khăn cả .
? Vậy cô sẽ thêm vào một số từ vào cụm từ này có được không ? vì sao ?( rồi lại )
- Không sẽ làm cho cụm từ trở nên dài dòng , cách diễn đạt trở nên nặng nề .
? Vậy cô sẽ đổi vị trí các từ trong cụm từ này có được không ? vì sao ? 
- Không . Vì cách diễn đạt không xuôi tai và cũng có thể làm cho nghĩa của cụm từ thay đổi .
 GV: Qua phân tích ta thấy không thể thay đổi , thêm bớt hoặc đảo vị trí của cụm từ này . Vì nghĩa của cụm từ này sẽ thay đổi .
? Qua phân tích em có nhận xét gì về cấu tạo của cụm từ này ?
? Cụm từ này có nghĩa như thế nào ?
Chỉ sự nguy hiểm trảI qua nhiều vất vả gian nan .
? Em có nhận xét gì về nghĩa của cụm từ này ?
GV: Cho HS tìm hiểu sự biến thể của thành ngữ . ( Trên máy )
? Bài ca dao : “ Nước non lận đận một mình 
 Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay”.
Diễn tả hình ảnh của nhân vật nào ?
Con cò .
? Bài ca dao mượn hình ảnh của con cò để nói đến ai ?
Người nông dân trong xã hội xưa .
GV: Cụm từ “lên thác xuống ghềnh”Có nghĩa là chỉ sự nguy hiểm trảI qua nhiều vất vả gian nan .
? Dựa vào nghĩa của cụm từ này hãy cho biết bài ca dao phản ánh đến chúng ta điều gì ?
Sự vất vả , gian truân , long đong , lận đận của người nông dân trong xã hội xưa .
? Vậy nghĩa của thành ngữ “ lên thác xuống ghềnh”được hiểu thông qua biện pháp tu từ nào ?
ẩn dụ .
GV : ( Đưa vd lên máy )
? Chớp ở đây có nghĩa là gì ?
Một hiện tượng tự nhiên xảy ra rất nhanh .
? Nhanh như chớp có nghĩa là gì ?
? Nghĩa của thành ngữ này được hiểu thông qua biện pháp tu từ nào ?
? Vì sao em cho là phép so sánh ?
- Từ như ( Hành động của người vật được so sánh với chớp )
GV: Đưa vd lên máy .
? Có nghĩa là gì ?
? Nghĩa của thành ngữ này được hiểu thông qua phép ẩn dụ , so sánh hay bắt nguồn từ nghĩa đen của các từ tạo nên nó ?
? Có nghĩa là gì ?
? Nghĩa của thành ngữ này được hiểu thông qua biện pháp tu từ nào ?
? Qua phân tích vd em thấy nghĩa của thành ngữ được hiểu như thế nào ?
Nghĩa đen 
Nghĩa chuyển .
* Bài tập nhanh ( Trên máy )
GV: Trong vốn thành ngữ Tiếng việt có một khối lượng không nhỏ các thành ngữ HV . Vậy muốn hiểu nghĩa của thành ngữ HV chúng ta phảI làm như thế nào ? phảI tìm hiểu nghĩa của yếu tố HV tạo nên thành ngữ đó , rồi mới hiểu nghĩa hàm ẩn của thành ngữ đó .
 VD : Trên máy 
? Thành ngữ là gì ? Nghiã của thành ngữ được hiểu như thế nào ?
GV: Các em đã hiểu thế nào là thành ngữ . Vậy thành ngữ có vai trò và tác dụng như thế nào ? 
GV: Đưa vd lên máy .
? Tìm thành ngữ trong các câu trên ?
? Xác định vai trò ngữ pháp của thành ngữ trong những câu trên ?
? Qua phân tích vd thành ngữ có vài trò gì trong câu ?
? Em có nhận xét gì về những câu thơ câu văn có sử dụng thành ngữ ?
? Qua phân tích vd em cho biết thành ngữ có vài trò và tác dụng như thế nào ?
Thế nào là thành ngữ ?
1. VD 1: sgk
- Cụm tư : “ Lên thác xuống ghềnh”
- Có cấu tạo cố định .
- Biể thị một ý nghĩa hoàn chỉnh
=> Thành ngữ .
* VD 2 : Nhanh như chớp .
- Hành động rất nhanh chỉ diễn ra trong khoảnh khắc 
-> So sánh .
* VD3 : Mưa to gió lớn .
- Trời mưa rất to , kèm theo gió lớn và sấm chớp .
-> Bắt nguồn từ nghĩa đen của các từ tạo nên nó .
* VD4 : Đi guốc trong bụng .
- Hiểu hết biết tỏng mọi suy nghĩ và tâm địa của người khác .
-> Nói quá .
2. Ghi nhớ 1 (SGK – 144 )
Sử dụng thành ngữ .
1. VD 1 : ( SGK )
- Vài trò của thành ngữ trong câu
+ CN. 
+ VN.
+ Phụ ngữ của cụm danh từ .
* VD 2 : Trên máy 
-> Thành ngữ làm cho câu văn câu thơ ngắn gọn , hàm súc , có tính hình tượng , tính biểu cảm cao .
2. Ghi nhớ 2 ( SGK – 144 )
III. Luyện tập