Bài giảng môn học Ngữ văn lớp 7 - Tuần 4 - Tiết 13: Những câu hát than thân (Tiếp theo)

Tuần : 4 Ngày soạn: 26/08/09
Tiết : 13. Ngày dạy : 31/08-04/09/09
NHỮNG CÂU HÁT THAN THÂN
A . Mục tiêu cần đạt:
	Giúp HS :
Nắm được nội dung, ý nghĩa và một số hình thức nghệ thuật tiêu biểu(hình ảnh, ngôn ngữ) của những bài ca dao về chủ đề than thân trong bài học .
B. Chuẩn bị:
*Thầy: Tư liệu cá nhân (sưu tầm ca dao thuộc chủ đề)
* Trò: Đọc và soạn câu hỏi tìm hiểu văn bản.
C. Tiến trình tổ chức các hoạt động:
* Ổn định : Kiểm tra sỉ số
* Kiểm tra bài cũ :
- Đọc 1 trong những câu ca dao về quê hương đất nước, con người.
-Đằng sau những lời hỏi- đáp, lời mời, nhắn gởi và bức tranh phong cảnh là tình cảm gì ? Hãy phân tích 1 câu để làm sáng tỏ?
* Giới thiệu bài: Ca dao dân ca là tấm gương phản ánh đời sống tâm hồn của nhân dân. Nó không chỉ là tiếng hát yêu thương tình nghĩa trong mối quan hệ gia đình,với quê hương, đất nước, con người mà còn là tiếng hát than thở về cuộc đời, cảnh ngộ khổ cực,đắng cay của người nông dân, người phụ nữ cũng như tố cáo xã hội phong kiến bằng hình ảnh, ngôn ngữ sinh động, đa dạng mà các em sẽ được tìm hiểu qua tiết học hôm nay.
Hoạt động thầy
Hoạt động trò
Nội dung
-Hướng dẫn HS đọc, đọc mẫu.
-Cho HS tìm hiểu chú thích.
-Hướng dẫn HS trả lời, thảo luận các câu hỏi SGK.
cho HS đọc bài 1.
(?) Bài 1 là lời của ai nói về điều gì?
(?) Cuộc đời lận đận, vất vả của cò được diễn tả ntn?
(?) Em có nhận xét gì về nghệ thuật được sử dụng trong bài ca dao này ( hình ảnh, sự đối lập,từ ngữ miêu tả hình dáng thân phận) ?
(?) Tác giả dân gian đã mượn hình ảnh con cò để nói lên điều gì?
(?) Ngoài nội dung than thân, bài ca này còn nội dung nào khác?
(?) Chúng ta bắt gặp hình ảnh con cò ở những bài ca dao nào nữa?
Cho HS đọc bài 2
(?) Bài 2 bắt đầu từ cụm từ thương thay , em hiểu ntn là thương thay?
(?) Cụm từ này được lập lại mấy lần trong bài?
(?)Bài ca dao bày tỏ niềm thương cảm đến những đối tượng nào?
(?) Những hình ảnh Tằm, Kiến, Hạc, Cuốc với những cảnh ngộ cụ thể gợi em liên tưởng đến ai?
(?) Qua 4 hình ảnh ẩn dụ ấy, người nông dân đã bày tỏ nổi thương thân ntn?
*: Những hình ảnh ẩn dụ biểu hiện cho nổi khổ nhiều bề, nhiều phận người trong XH cũ.
Mời HS đọc bài 3.
(?) Bài ca dao là lời của ai? Nói về điều gì?
(?) Hãy sưu tầm 1 số bài ca dao mở đầu bằng cụm từ thân em với cùng nội dung trên?
(?) Những bài ca dao ấy thường giống nhau ntn về nghệ thuật?
(?) Hình ảnh so sánh trong bài 3 có gì đặc biệt? 
(?) Qua đó, em thấy cuộc đời người phụ nữ trong XH xua ntn?
(?) Ba bài ca dao có điểm chung gì về nội dung, nghệ thuật?
(?) Những bài ca dao than thân muốn nói lên điều gì?
-Đọc văn bản, chú thích
- Đọc bài 1
-Cá nhân: Lời của người lao động nói về con cò.
-Cá nhân: Cò gặp khó khăn, trắc trở, ngang trái một mình phải lận đận “ lên thác xuống ghềnh” .
-Từ láy “ lận đận”, sự đối lập: nước non-1 mình, thân cò- thác ghềnh, hình ảnh, từ ngữ miêu tả: Thân cò, gầy cò con; Câu hỏi tu từ.
Cuộc đời người nông dân lao động đặc biệt là người phụ nữ trong XHPK.
-Phản kháng, tố cáo XHPK áp bức bất công.
Vì con cò gần gũi, gắn bó, tạo cảm hứng cho người nông dân. Cò có nhiều đặc điểm giống người nông dân: trong sạch, cần cù, lặn lội kiếm ăn.
“ Con cò mà đi ăn đêm”
“ Con cò lặn lội nỉ non”
“ Trời mưa con cò kiếm ăn”
- Tiếng than biểu hiện sự thương cảm, xót xa ở mức độ cao
-4 lần lập lại
-Tằm nhả tơ
-Lũ kiến tìm mồi
-Hạc bay mỗi cánh
-Cuốc kêu ra máu.
-Người lao động với nhiều nổi khổ khác nhau.
-Tằm bị bòn rút sức lực, Kiến thân phận nhỏ nhoi, suốt đời xuôi ngược vất vả làm lụng mà vẫn nghèo khó,Hạc:cuộc đời phiêu bạt, lận đận và những cố gắng vô vọng, Cuốc: thân phận thấp cổ bé họng, nỗi khổ đau oan trái không được lẽ công bằng nào soi tỏ.
-Đọc bài 3.
-Người phụ nữ nói về thân phận, nỗi khổ sở về số phận lệ thuộc, không được quyền quyết định bất cứ việc gì.
-Các tổ thi nhau sưu tầm.
-Mở đầu bằng cụm từ thân em
-So sánh để miêu tả thân phận , nổi khổ của người phụ nữ.
-Hoàn toàn lệ thuộc, không có quyền quyết định cuộc đời. XHPK luôn muốn nhấn chìm họ.
-ND: Nói về thân phận, cuộc đòi người nông dân, phản kháng XHPK.
-NT: Thơ lục bát, ẩn dụ, so sánh truyền thống, cụm từ truyền thống thường dùng trong ca dao.
I/Tìm hiểu chung:
 1)Đọc :
 2)Tìm hiểu chú thích:
II/Tìm hiểu văn bản:
 1)Bài 1 :
Từ láy, từ ngữ miêu tả, hình ảnh đối lập, câu hỏi tu từ .
à Cuộc đời lận đận cay đắng của cò, là biểu tượng cho cuộc đời vất vả, gian khổ của người lao động.
2)Bài 2 :
Bằng hình ảnh Aån dụ đã cho ta thấy nỗi khổ nhiều bề của người lao động bị áp bức, bóc lột, chiệu nhiều oan trái.
3)Bài 3 :
-Mở đầu bằng cụm từ thân em, so sánh thân phận lệ thuộc, không được quyền quyết định cuộc đời của người phụ nữ trong XHPK.
III/Tổng kết :
Những câu hát than thân có số lượng lớn và rất tiêu biểu trong kho tàng ca dao,dân ca Việt Nam
Những câu hát đó thường dùng các sự vật gần gũi , bé nhỏ, đáng thương làm hình ảnh biểu tượng, ẩn dụ, so sánh, để diễn tả tâm trạng,thân phận con người. Ngoài ý nghĩa “than thân”,đồng cảm với cuộc đời đau khổ,đắng cay của người lao động,những câu hát này còn có ý nghĩa phản kháng, tố cáo xã hội phong kiến.
Luyện tập:
(?) Đọc diễn cảm hoặc hò 1 trong các bài ca dao này? 
*Dặn dò:
Học thuộc lòng các bài ca dao
Sưu tầm các bài ca dao cùng chủ đề
Soạn bài : Những câu hát châm biếm.