Giáo án môn học Ngữ văn 7 - Tiết 45: Cảnh khuya – rằm tháng giêng

Ngày soạn: tháng năm 2010
Ngày dạy: tháng năm 2010
Tuần 12 
Tiết : 45 Cảnh khuya – Rằm tháng giêng
 I. Mục tiêu bài học: 
* Kiến thức cần đạt: Giúp học sinh: Cảm nhận và phân tích được tình yêu thiên nhiên gắn liền với lòng yêu nước, phong thái ung dung của Hồ Chí Minh biểu hiện trong 2 bài thơ. Biết được thể thơ và chỉ ra được những nét đặc sắc về nghệ thuật của hai bài thơ.
*Kĩ năng cần rèn: Rèn đọc, phân tích thơ Đường luật.
*Giáo dục tư tưởng: Lòng kính yêu Bác, yêu quê hương đất nước.
II.Trọng tâm của bài: Tìm hiểu chi tiết
III.Chuẩn bị
*Giáo viên: Giáo án, tài liệu tham khảo về Bác Hồ.
*Học sinh: Học bài cũ, xem trước bài mới ở nhà
IV. Tiến trình bài dạy:
A/Kiểm tra bài cũ (4’)
Qua bài thơ “Bài ca ...”, em hiểu được điều gì về hoàn cảnh sống và t/c, ước mơ của nhà thơ ? 
- Nỗi buồn của kẻ sĩ, người dân trong xã hội Trung Quốc đời Trung Đường.
- Lòng vị tha, ước mơ cao cả của nhà thơ.
B/Bài mới (36’)
1.Vào bài (1’) Sinh thời Bác Hồ chưa bao giờ tự nhận mình là 1 nhà thơ, song sự nghiệp thơ văn của Người để lại, lại chứng tỏ Người là 1 nhà thơ lớn của dân tộc. Hai bài thơ ta học hôm nay sẽ giúp ta hiểu được tài năng và nét đẹp tâm hồn của Người.
2.Nội dung bài dạy (35’)
Tg
05’
05’
10’
15’
Hoạt động của Thầy và trò
Hoạt động 1: Hướng dẫn tìm hiểu chung
- Hs đọc thầm phần t/g. Nêu vài nét về Bác, các tác phẩm thơ văn của Người.
- Hs khác nhận xét bổ sung.
- Gv nhận xét, bổ sung
Hoạt động 2: Hướng dẫn đọc hiểu văn bản.
-Gv hương dẫn đọc: Giọng chậm, thanh thản và sâu lắng, nhấn mạnh điệp ngữ chưa ngủ.
? Em có thể nêu đại ý của Vb ?
? Có thể chia Vb thành mấy phần ?
Hoạt động 3: Hướng dẫn tìm hiểu chi tiết
? Cảnh trong bài “Cảnh khuya” là cảnh gì?
? Bức tranh cảnh khuya ở đây có những sự vật nào ?
? Tác giả đã sử dụng NT gì để miêu tả tiếng suối ?
? Cách so sánh này có gì khác với Nguyễn Trãi trong bài “ Côn Sơn Ca ” ? Hs so sánh.
? Cách so sánh đó giúp em hình dung ra một bức tranh cảnh khuya ntn ?
? Hình ảnh trăng, cổ thụ, hoa được miêu tả nhờ thủ pháp nghệ thuật nào?
? Em có nhận xét gì về bức tranh cảnh khuya trong 2 câu thơ ?
* Gv: Thơ Bác mang đậm chất thơ cổ điển... nhưng rất độc đáo, mới lạ, đầy sức sống; Cảnh như đang vận động, có linh hồn. Th/nh trong trẻo, tươi sáng, không tách khỏi con người.
? Hai câu cuối biểu hiện tâm trạng gì ở Bác ?
 ( trằn trọc không ngủ được )
? Theo em, vì sao Bác thao thức ko ngủ được ?
? Có ý kiến cho rằng Bác chưa ngủ vì đang lo lắng cho vận mệnh đất nước chứ ko phải yêu thiên nhiên, ý kiến của em như thế nào ?
? Điệp ngữ “ chưa ngủ ” có tác dụng gì ? 
? Đặt bài thơ vào h/c sáng tác, em hình dung Bác là người ntn?
* Gv: Cái riêng “nỗi” gắn liền với cái chung lớn lao “nước nhà”. Hai tâm trạng thống nhất làm một hài hòa trong một con người.
? Cảnh trong vb này có gì khác so với bài trên ?
? Cảnh được miêu tả như thế nào ? ý nghĩa của điệp từ “xuân” ?
+ Trăng: tròn nhất, sáng nhất
+ Sông, nước, bầu trời: đầy sức xuân 
? Hình ảnh Bác hiện lên ntn trong 2 câu cuối ?
? Trong hai câu thơ cuối t/g đã sử dụng thủ pháp nghệ thuật gì ?
 ẩn dụ chuyển đổi cảm giác.
? Hình ảnh ẩn dụ chuyển đổi cảm giác ( ngân ) ở đây giúp em cảm nhận được điều gì ?
 Trăng không chỉ lan toả ánh sáng đầy thuyền mà còn ngân nga xao xuyến tâm hồn thi nhân.
? Em hãy so sánh mối quan hệ giữa trăng và người trong bài “ Cảnh khuya ” với trăng và người trong bài “ Rằm tháng giêng ”?
- Hs thảo luận, trả lời.
? Qua đó, em thấy được tình cảm nào của Bác trong hai câu thơ cuối ?
? Như vậy, hai bài thơ cùng nổi bật lên những nội dung nào?
? Cả hai bài thơ đều có những đặc sắc nghệ thuật nào?
Nội dung kiến thức
I. Đọc tìm hiểu chung
1.Tác giả : Chủ tịch Hồ Chí Minh (1890 - 1969) là lãnh tụ vĩ đại, nhà thơ lớn của dân tộc, danh nhân văn hoá thế giới.
- Thơ Bác có sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất chiến sĩ và chất nghệ sĩ.
2. Tác phẩm:
a. Hoàn cảnh sáng tác :Những năm đầu kháng chiến chống Pháp, tại chiến khu Việt Bắc.
b. Thể loại :
- Lục bát, Thất ngôn tứ tuyệt
II. Đọc tìm hiểu chi tiết
1.Đọc tìm hiểu từ khó
*Đọc:
*Từ khó:
2. Đại ý : Miêu tả cảnh thiên nhiên đẹp, thể hiện tình yêu thiên nhiên, yêu nước của Bác.
3. Bố cục: 2 phần
+ Hai câu đầu: cảnh
+ Hai câu cuối: tâm trạng
4.Tìm hiểu chi tiết
A. Cảnh khuya
a. Cảnh rừng khuya Việt Bắc.
- Tả bằng ấn tượng về âm thanh.
- So sánh: Tiếng suối - tiếng hát xa.
- Tiếng suối, trăng, cổ thụ, hoa
-> Cảnh có hồn, gần gũi, có sức sống.
- Điệp từ “lồng”, nhân hóa: cỏ cây hoa lá đan lồng, hoà quyện vào nhau.
-> Bức tranh thiên nhiên đẹp, sống động, nhiều tầng lớp lung linh, huyền ảo.
- Nhân hoá, điệp từ
->Thiên nhiên yên tĩnh, gần gũi, có linh hồn, có sức sống, có sự vận động, rất gắn bó với nhau.
b. Tâm hồn Bác.
- Bác trằn trọc, thao thức không ngủ được vì:
+ Cảnh đẹp như vẽ.
+ Lo lắng cho vận mệnh nước nhà.
-> Với Bác yêu th/nh gắn liền với yêu nước. 
 Phong thái ung dung, tự tại, bình tĩnh.
-> Diễn tả sự tha thiết với vẻ đẹp thiên nhiên, với vận mệnh dân tộc.
- Yêu thiên nhiên, yêu nước. 
B. Bài Rằm tháng giêng.
a. Cảnh đêm rằm tháng giêng
- Cảnh trăng rằm, trăng trên sông nước, không gian bát ngát, cao rộng,
- Điệp từ “xuân” 
-> Cảnh sáng sủa, trong trẻo, đầy sức sống.
b. Hình ảnh con người
- Đó là h/a người chiến sĩ cách mạng đang lo lắng cho k/c: Bàn việc quân.
- Hình ảnh con thuyền đầy trăng -> Thể hiện sự lạc quan, tin tưởng vào tương lai thắng lợi của k/c.
+“ Cảnh khuya ”: trăng với người còn khoảng cách, con người say đắm, chiêm ngưỡng, thưởng ngoạn trăng từ xa.
+“ Rằm tháng giêng ”: trăng không chỉ là bầu bạn, là tri âm tri kỷ ngồi cùng thuyền bàn việc quân, trăng còn đi vào trái tim thi sĩ, chiến sĩ Hồ Chí Minh .
-> Yêu trăng, yêu thiên nhiên và cũng là yêu nước đến thiết tha.
5. Tổng kết 
a.Nghệ thuật:
- Kết hợp miêu tả và biểu cảm. 
- Ngôn từ gợi cảm.
- BPTT được vận dụng tinh tế, sáng tạo.
b.Nội dung:
- Cảnh đêm trăng đẹp nơi núi rừng Việt Bắc.
- Tình yêu thiên nhiên gắn liền với lòng yêu nước sâu nặng.
- Thơ Bác vừa cổ điển vừa hiện đại. 
C.Luyện tập(3’)
Hai văn bản giống, khác nhau ở điểm nào?
+ Giống: Hoàn cảnh, thể thơ, phương thức biểu đạt, nội dung.
+ Khác: Chữ viết, thể loại, cảnh khác nhau.
D.Củng cố(1’) 
- Học thuộc thơ. Nắm vững nội dung, nghệ thật của hai bài thơ.
- Sưu tầm những bài thơ viết về trăng của Bác.
E.Hướng dẫn về nhà(1’)
- Học thuộc lòng 2 bài thơ, học thuộc ghi nhớ.
- Soạn bài: Tiếng gà trưa.