Giáo án môn học Ngữ văn 7 - Tiết 9: Những câu hát về tình cảm gia đình

Ngày soạn: tháng năm 2010
Ngày dạy: tháng năm 2010
Tuần 3
 Tiết : 9 những câu hát về tình cảm gia đình
 I. Mục tiêu bài học: 
* Kiến thức cần đạt: Giúp học sinh: hiểu khái niệm ca dao, dân ca. Nắm được nội dung, ý nghĩa và một số hình thức nghệ thuật tiêu biểu của ca dao, dân ca qua những bài ca thuộc chủ đề tình cảm gia đình
*Kĩ năng cần rèn: Rèn đọc, cảm thụ, phân tích, thuộc và biết thêm những bài ca dao cùng chủ đề.
*.Giáo dục tư tưởng: Giáo dục lòng yêu kính, biết ơn ông bà, cha mẹ, thương yêu, hoà thuận giữa anh chị em.
II.Trọng tâm của bài: Phân tích giá trị của các câu ca dao
III.Chuẩn bị
*Giáo viên: Giáo án, tài liệu tham khảo: ca dao tục ngữ Việt Nam
*Học sinh:Đọc và xem trước bài ở nhà
IV. Tiến trình bài dạy:
A/Kiểm tra bài cũ (4’) Tóm tắt truyện “ Cuộc chia tay..”? Nội dung xuyên suốt toàn truyện là gì ?
B/Bài mới (36’)
1.Vào bài (1’) Ca dao, dân ca là tiếng hát trái tim, là thơ ca trữ tình dân gian, phát triển và tồn tại để đáp ứng nhu cầu bộc lộ tình cảm của nhân dân, mãi ngân vang trong tâm hồn con người Việt Nam. Rất tự nhiên, tình cảm của con người bao giờ cũng bắt đầu là những tình cảm gia đình rồi lớn lên thành tình yêu quê hương đất nước. Những tình cảm tốt đẹp ấy đã in đậm trong ca dao ,dân ca.
2.Nội dung bài dạy (35’)
Tg
05’
10’
20’
Hoạt động của Thầy và trò
Hoạt động 1: Hướng dẫn tìm hiểu chung
Hs đọc chú thích trong sgk và nêu hiểu biết của mình về ca dao, dân ca. Cho vd minh hoạ.
Gv bổ sung:
 + Ca dao còn gồm cả những bài thơ dân gian mang phong cách nghệ thuật chung với lời thơ dân ca. 
 + Dựa vào mặt nội dung, người ta chia ca dao - dân ca ra làm 4 loại (4 chủ đề)
? Ca dao thuộc thể loại trữ tình hay tự sự ? Đặc điểm NT của ca dao ? Đặc điểm thể thơ lục bát ? Vd minh hoạ ?
- Gv giới thiệu k/q về đặc điểm của ca dao.
- Hs đọc và tìm hiểu chú thích(sgk)
? Hãy cho biết tại sao 4 bài ca dao khác nhau lại có thể hợp thành 1 vb ?
( Đều có nội dung nói về tình cảm gia đình ).
? Mỗi bài có nội dung riêng ntn ?
? Bài 1 là lời của ai nói với ai? Nói về điều gì?
? Lời ca “ Cù lao chín chữ ” có ý nghĩa khái quát điều gì?
? Theo con, có gì sâu sắc trong cách ví von:
 “ Công cha như núi ngất trời
Nghĩa mẹ như nước ngời ngời biển Đông ”?
 - Gv sơ kết bài ca dao thứ nhất:
? Tìm những câu ca dao khác cũng nói về ơn nghĩa của cha mẹ đối với con cái ?
 (sgk - 37)
? Bài ca dao là của ai nói với ai?
 Bài ca dao diễn tả tâm trạng của con người.Tâm trạng đó diễn ra trong thời gian và không gian như thế nào?
? Không gian, thời gian ấy gợi cho em cảm giác gì?
? Giữa không gian và thời gian ấy, tâm trạngngười con gái hiện ra cụ thể qua những từ ngữ nào? Câu thơ đã sử dụng thủ pháp nghệ thuật gì ?
( Tâm trạng: Ruột đau chín chiều , ẩn dụ). 
? Qua đó, em thấy tâm trạng người con gái ở đây ntn?
? Em cảm nhận được điều gì qua tâm trạng của người con gái giữa không gian và thời gian như thế ?
 ? Em hãy nêu bài ca dao có cùng nội dung như trên ?
? Bài ca dao là lời của ai nói với ai ? 
? ở đây, nỗi nhớ được so sánh với điều gì ? Em hãy chỉ ra phép so sánh và nêu tác dụng ?
? Qua đó, em thấy nỗi nhớ ở đây hiện lên như thế nào ? Vì sao h/a “nuộc lạt” có thể diễn tả được nỗi nhớ sâu nặng của con cháu với ông bà?
 (Vì: Gợi công sức lđ của ông bà để tạo lập gđ. Gợi t/c kết nối bền chặt.)
-> Đây là một bài theo thể lục bát biến thể.
 ? Bài ca dao là lời của ai nói với ai ?
? Qua các từ “người xa”,“ bác mẹ”,“cùng thân ”, ta thấy t/c anh em được cắt nghĩa trên cơ sở nào?
+ Không phải người xa lạ.
+ Đều cùng cha mẹ sinh ra.
+ Đều có quan hệ máu mủ, ruột thịt ).
- Gv: Anh em khác người xa, 2 mà là 1, chung cha mẹ, 1 gđ, 1 dòng máu, như tay – chân, cành trên - cành dưới, sự gắn bó đầy ý nghĩa. 
? Bài ca dao có ý nghĩa gì ? Nhắn nhủ điều gì về t/c anh em ? 
 - Hs thảo luận về t/c anh em trong truyện “Cây khế”
 - Gv: Đó là cách nd kđ sự cao quý của tình anh em. Nếu đặt vật chất lên trên t/c anh em, sẽ bị trừng phạt.
? Theo em, cả 4 bài ca dao này có gì giống nhau trong hình thức diễn đạt ? Em cảm nhận gì về vẻ đẹp trong đời sống tinh thần của nhân dân ta?
- Hs đọc ghi nhớ (36)
Nội dung kiến thức
I. Giới thiệu về ca dao - dân ca
1. Ca dao - dân ca là gì ?
+ Dân ca là những sáng tác kết hợp lời và nhạc.
+ Ca dao là lời của dân ca.
-> Ca dao, dân ca là thể loại trữ tình dân gian diễn tả đời sống tâm hồn, t/c của con người.
2. Đặc điểm:
- Thể thơ lục bát (lục bát biến thể )
- Giàu h/a và các BPTT.
- Ngắn.
- Lặp ( kết cấu, ngôn ngữ, h/a)
II - Đọc – tìm hiểu chi tiết
Đọc tìm hiểu chú thích
Đọc :
Tìm hiểu từ khó : sgk
2.Đại ý : Nói về tình cảm gia đình.
3.Bố cục:
+ Bài 1:Ơn nghĩa, công lao của cha mẹ.
+ Bài 2: Nỗi nhớ mẹ.
+ Bài3: Nỗi nhớ và sự kính yêu ông bà.
+ Bài 4: Tình anh em ruột thịt
III. Tìm hiểu chi tiết.
a. Bài 1:
+ Lời mẹ ru con, nói với con về công lao cha mẹ.
+ Cù lao chín chữ. Công lao cha mẹ vất vả nhiều bề.
+ So sánh: Công lao của cha mẹ ngang tầm với vẻ cao rộng và vĩnh cửu của thiên nhiên.
đ Cách so sánh dễ nhớ, giàu hình ảnh, lời thơ chân tình, tha thiết, bài ca dao như một lời nhắc nhở dịu dàng, sâu sắc con cái về bổn phận trách nhiệm đối với cha mẹ.
b. Bài 2:
+ Lời của người con gái lấy chồng xa nói với mẹ.
+ Không gian - thời gian gợi buồn.
+ẩn dụ: Ruột đau chín chiều:Nỗi thương nhớ đến xót xa.
+ Không gian: Ngõ sau - nơi kín đáo, lẩn khuất, ít ai qua lại, để ý.
+ Thời gian: Chiều chiều - thời gian cuối ngày, lặp đi lặp lại .
đ Cách dùng thời gian và ko gian ước lệ, kết hợp phép ẩn dụ, câu ca thể hiện nỗi buồn bã, cô đơn, nỗi nhớ nhà da diết của người con gái .
Đó chính là thân phận của người phụ nữ trong xã hội pk, đb là những người phụ nữ lấy chồng xa, gia trưởng.
c. Bài 3:
+ Lời của con cháu nói với ông bà.
+ H/a so sánh mộc mạc: Nỗi nhớ nhiều và rất sâu sắc.
+ Nuộc lạt.
+ Bao nhiêu nuộc lạt nhớ ông bà bấy nhiêu.
+ Tác dụng: Gợi mái nhà ấm cúng, tình cảm bền chặt.
+“Ngó lên”:Trân trọng ông bà, tổ tiên.
đ Nỗi nhớ thương, niềm tôn kính của con cháu đối với ông bà nhiều, rất nhiều.
d. Bài 4:
+ Lời của người lớn tuổi nói với con cháu hoặc anh em nói với nhau.
+ Hai câu đầu: Cơ sở của tình cảm anh em.
+ Câu 3: Anh em ko thể chia cắt, rời xa – so sánh.
+ Câu cuối: Anh em gắn bó, đem lại hạnh phúc cho cha mẹ.
đ Bài ca dao đề cao t/c anh em. đề cao t/thống đạo lí của gđ VN; Nhắn nhủ anh em phải biết đk, gắn bó, đùm bọc lẫn nhau.
5 . Tổng kết.
a. Nghệ thuật: 
+ Thể thơ lục bát; giọng điệu tâm tình; hình ảnh quen thuộc gần gũi; ẩn dụ, so sánh tinh tế.
b. Nội dung
+ Sống có trước có sau, coi trọng công ơn, tình người trong mối quan hệ gđ.
*. Ghi nhớ sgk
C.Luyện tập(3’) Hãy tìm 5 câu ca dao về tình cảm gia đình mà em biết ?
D.Củng cố(1’) Tình cảm gđ gồm các mối quan hệ nào?
 -Những nét nổi bật trong các bài ca dao trên?
 ( Thể thơ lục bát, các h/a so ánh, ẩn dụ mộc mạc, dễ hiểu, gần gũi.)
E.Hướng dẫn về nhà(1’)
 - Học thuộc 4 bài ca dao.
 - Sưu tầm các bài ca dao thuộc chủ đề trên.
 - Soạn bài: Ca dao về t/y qh, đất nước, con người.