Bài giảng môn học Ngữ văn lớp 7 - Chuyên đề tháng 3: Phương pháp làm thơ bốn chữ

Chuyên đề tháng 3:
PHƯƠNG PHÁP LÀM THƠ BỐN CHỮ
Người thực hiện: Nguyễn Thị Thu Hà
Thời gian: 12/3/2012
Giới thiệu vài nét về thể thơ
Thơ bốn chữ là loại văn tương đối quen thuộc với tuổi thơ. Các em đã được tiếp xúc nhiều với loại văn bản này từ khi học chương trình mầm non,tiểu học và từ kí ức về những bài đồng dao tuổi thơ trong chương trình ngữ ăn 6 các em cùng trỏ lại loại văn bản này khi tìm hiểu các bài thơ như Lượm, Đêm nay Bác không ngủ. Chính với thế các em đã có một số vốn nhất định khi học tập làm văn với nội dung tập là thơ 4 chữ ,5 chữ.Tuy thời lượng dành cho lý thuyết và thực hành không nhiều giúp các em hiểu rõ hơn vai trò,tác dụng biểu đạt biểu cảm cửa các yếu tố vần nhịp ,	khổ trong bài thơ bốn chữ,năm chữ bài tập làm thơ của các em không nhất thiết phải thật hay,thật gọi cảm mà chỉ yêu cầu các em biết sử dụng các yếu tố vần , nhịp ,khổ thơ ở mức có thể cháp nhận được
Giải quyết vấn đề “Tìm hiểu chung về thể thơ bốn chữ”
Khái niệm
Thơ bốn chữ là thể thơ có nhiều dòng, mỗi dòng có bốn chữ thường ngắt nhịp 2/2 thích hợp với lối kể và tả thường có các vần lưng ,chân xen kẽ,gieo vần liền, cách hay vần hỗn hợp ,xuất hiện nhiều trong tục ngữ ca dao ,vè
Nguồn gốc
Là một trong những thể thơ ra đời sớm nhất được sử dụng nhiều trong văn học dân gian( tục ngữ , ca dao..) thơ bốn chữ có nguồn gốc ở việt Nam
Đặc điểm
Dòng: mỗi dòng thơ có 4 tiếng
Khổ: các dòng thơ được chia theo khổ, thường là 4 dòng 1 khổ, cũng có khi là 3 dòng ,5 dòng, hoặc nhiều hơn .Ví dụ:
Kẽo cà kẽo kẹt
Kẽo cà kẽo kẹt
Tay em đưa đều
 Ba gian nhà nhỏ
Đáy tiếng võng kêu
Kẽo cà kẽo kẹt
Kẽo cà kẽo kẹt
Mênh mang trưa hè
Chim ca chào ngủ
Lim dim cành tre
(Trần Đăng Khoa, Tiếng võng kêu)
Vần
Vần chào là vần được gieo vào tiếng cuối của dòng thơ. Đây là cách gieo vần phổ biến của thơ boons chữ , năm chữ và cả thơ thất ngôn .Ví dụ:
Cả nhà vắng hết 
Chỉ còn bé Giang
Bé đánh tam cúc
Với con mèo khoang
Cách gieo vần như trên được gọi là vần cách 
Còn vliền là vần được gieo ở 2 chữ cuối của hai dòng thơ liền nhau mang vần chân bốn tiếng.VD:
Tao đi học về nhà
Là mày chạy sổ ra
Đầu tiên máy sôi rít
Cái đuôi mừng ngoáy tít
Trong thơ bốn chữ có thể gieo vần lưng. Vần lưng là vần gieo ở tiếng giữa câu, vần với tiếng cuối ở câu thơ sau. VD:
Mây lưng chừng hàng 
Về ngang lưng núi
Ngàn cây nghiêm trang
Mơ màng theo bụi
( Xuân Diệu)
Trong thơ bốn chữ có thể gieo vần hỗn hợp là cacxhs gieo vần kết hợp cả vần chân và vần lưng.
VD:
Chú bé loắt choắt
Cái xắc xinh xinh
Cái chân thoăn thoắt
Cái đầu nghênh nghênh
Ca lô đội lệch
Mồm huýt sáo vang 
Như con chim chích7
Nhảy trên đường vàng
(Tố Hữu - Lượm)
Nhịp
Thường sử dụng nhịp chẵn 2/2. Nhưng cũng có khi sử dụng nhịp 1/2/1
Em yêu/ nhà em 
Hàng xoan /trước ngõ
Hoa/ xao xuyến nở
Như mây/ từng chùm
Tập làm thơ’
Từ việc nhận diện các đặc điểm của thể thơ 4 chữ các em bắt đầu tập làm thơ 4 chữ . các bài tập đơn giản:
Viết một khổ thơ 4 chữ tùy ý về bất kì chủ đề nào(khổ thơ tiêu biểu gồm 4 dòng)
Viết khổ thơ 4 chữ gieo vần chân (vần cách)
Viết khổ thơ 4 chữ gieo vần lưng 
Viết khổ thơ 4 chữ không có vần
Sau khi làm các bài tập đơn giản các em có thể tập làm thơ bốn chữ kể lai những chuyện dân gian mà em đã học mức độ ngắn dài không bắt buộc cốt là miêu tả nội dung thành bài thơ bốn chữ
Cuối cùng là tập làm thơ bốn chữ theo đề tài tư do việc này chỉ là để khuyến khích các em có năng khiếu và yêu thích sáng tác đó
 Cấc thầy cô cần có những nhận xét về bài thơ mà em đã làm. Chủ yếu là động viên khen thưởng những cố gắng của các em nên biểu dương cac em viết được những khổ thơ , bài thơ hay với những bài chưa hay , nhẹ nhàng , thận trọng tế nhị trong nhận xét nhằm tạo không khí học tập thoải mái, cởi mở để các em đều thấy vui với những thành quả ban đầu đúng như tính chất hoạt động văn học
một số bài thơ minh họa
Phần này xin giới thiệu một số bài thơ của học sinh khói 6 năm học trước.Các em làm theo yêu cầu định trước , có bài sáng tác theo chủ đề tương đối tự do nhưng tất cả đều rất tự nhiên ,chứng tỏ rằng nếu được hướng dẫn thì các em cũng có thể trở thành” nhà thơ “ 
VD:
Lời du của mẹ 
Lời ru của mẹ 
Có cánh, có tay 
Nâng niu em bé 
Ngủ giấc no say
Lời ru của mẹ 
Đầy ắp tình thương
Mong con khôn lớn 
Tìm hiểu bốn phương
Lời ru của mẹ 
Dặn em học chăm
Kính thầy yêu bạn
Cháu ngoan Bác Hồ
Lời ru của mẹ 
Chắp cánh ước nơ
Tình yêu thầy cô
Đưa em đi mãi
 Nhận xét chung về những bài tập làm .
 Yêu cầu đặ ra cho laoij bài tập này là các em đều biết làm thơ , biết gieo vần , tạo nhịp , chia khổ con đề tài có ý nghĩa. Đặc biệt các em phải biết chuyển cảm xúc trước cuộc sống muôn màu của mình thành ngôn ngữ thơ. Mỗi bài đểu có ý nghĩa riêng của nó đối với đời sống tâm hồn tình cảm của em.
.................... 
- Hết -